Cung văn đóng vai trò quan trọng trong hầu đồng. Một vấn hầu đồng phục vụ tín ngưỡng thờ cúng đạo thánh Việt Nam được coi là thành công, có màu “nhang khói, thần thánh” khi và chỉ khi từ người hành lễ cho tới lễ nhạc chầu văn (cung văn) cùng những người phục vụ (đồng phò) có sự kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn. Dưới dây là sưu tầm những bài hát chầu văn, hầu đồng hay nhất.
1. Bản văn Sự tích Bát Tràng Bản Hương Thánh Mẫu
Vị thánh được dân gian đồng hóa với Mẫu Đệ Tứ – Chầu Đệ Tứ của tín ngưỡng tứ phủ.
Bát Tràng danh hương chốn quê nhà
Mỹ Tín Thiên Tiên vốn Hằng Nga
Giáng sinh vào Đồng Tâm Trần Thị
Gái Bát Tràng uyên nhàn thùy mị
Nét dịu dàng từ ý đoan trang
Mậu Thìn năm đó giáng phàm
Trần Đồng Tâm vốn là Vương Phụ
Trần Đông Cục đích thị Mẫu Vương
Đức Vương Phụ vốn là Thần dược
Được tặng phong chức Phủ Hiệu Sinh
Đức Vương Mẫu cũng dòng vinh hiển
Là con gái Vệ Thần Sách triều Lê
Khi giáng phàm Ngài là quyền quý
Dòng Trâm anh cái thế gần xa
Tiết trung, hiếu nghĩa, thật thà
Công dung ngôn hạnh lại là Phật tâm
Danh thơm nức tiếng xa gần
Nhà nhà đều muốn kết tình thông gia
Ngày Hai Tư Chầu bà hiển hóa
Ất Dậu Tháng Chín Chầu về cõi tiên
Bách Nhật nội ngày đêm biến hiện
Lúc dạo chơi Đồng Phú, Đồng Tài
Có khi lại lễ Chùa Kim Trúc
Lúc quay ra Đồng Mỹ, Đồng Tâm
Rồi Đồng Lộc, cây đa Bà Cận
Khi ngự thuyền Long Nhỡn dạo chơi
Khi dạo mát bến đò Ba Đậu
Trở ra về lễ Phật Bảo Minh
Có khi bái yết cửa Đình
Dâng hương bái đảo Thành Hoàng sáu ngôi
Khắp dân làng lấy làm linh hiển
Bèn rủ nhau cầu đảo dâng hương
Nhiệm màu thay tâm cầu sở đắc
Khắp xa gần kéo dến dâng hương
Truyền tai nhau hiển ứng thần linh
Dấu chân hạc còn lưu hương đỉnh
Đức Đồng Tâm chẳng nỡ xa con
Mang thân ngọc hóa thành tro cốt
Chia trăm phần theo gió tán đi
Giữ một phần táng nơi cổ tự
Chùa Tiêu Giao bên xã Đông Cao
Núi Thiên Thai mây bay gió cuốn
Cốt tới đâu tôn kính lập đền
Bảy hai làng Gia Bình Siêu Loại
Tỉnh Bắc Ninh các xã phụng thờ
Năm Khải Định Tứ Tuần Đại Khánh
Sách tặng phong ân thánh giáng trần
Vua ban sắc chỉ phong thần
Trang huy dực bảo trung hưng Thượng Đẳng
Chuẩn cho dân xã phụng thờ
Hưng công xây sửa linh từ khang trang
Làng Bát Tràng tháng Chín mở hội
Ngày Hai Tư đản hóa Mẫu Bản Hương
Lòng thành kính hương hoa tịnh thủy
Hóa phép màu lục trí thần thông
Tốc lai giáng hạ từ trung
Ngôi đền cổ kính bên sông Nhĩ Hà
Ngôi đền tối tú tối linh
Khuông phù đệ tử khang ninh thọ trường
2. Cậu Quận Sòng Sơn Văn
Bản văn này nói về Thánh Cậu ( được thờ ở Sòng Sơn ) Trong hệ thống Tứ phủ , được sử dụng khi hầu giá này.
Vầng đông mãn bóng dương vời vợi
Soi vườn hồng choi chói nhân gian
Vốn xưa chầu chực đền vàng
Vào ra cửa Mẫu sửa sang một Hoàng
Trên ngọc bộ chén vàng tay lỡ
Xuống trần gian vào cửa dân ngay
Điều lành ứng mộng khôn thay
Bào thai đủ tháng mười ngày sinh ra
Khác người ta long hành hối bộ
Ấn tam đình lồ lộ nở nang
Dung nghi tính hạnh phi thường
Ngọc lành vàng tốt yêu đương chẳng rời
Phút nghe thấy trên trời chiếu chỉ
Rước Hoàng về thượng đế tiên cung
Xe loan gió lọt bụi hồng
Cành huyên duy phút mộng xuân rầu rầu
Chốn hồng lâu trong lòng phỉ ngộ
Chạnh nghĩ là cậu ở xứ Thanh
Sòng Sơn thượng đẳng anh linh
Trời Nam tú khí địa danh đâu bằng
Duy nghìn thu tặng phong choi chói
Cửa linh từ nhang khói ngàn thu
Chầu rồi cậu lại ngao du
Đồi Ngang phố Cát kinh đô thị thành
Áo cánh xanh phất phơ lòng đỏ
Quần hoa hiên vòng cổ vòng tay
Khăn đào cậu đội xinh thay
Vai mang túi gấm chân giày rong chơi
Cậu Hoàng ba bảy tuổi xanh
Miệng cười hoa nở mọi hình mọi xinh
Chân đá cầu đồng trinh đánh đáo
Tay quạt tầu hảo tố báo tiền
Cậu Hoàng be bé hạt tiêu
Bé xinh bé đẹp vua yêu Mẫu dùng
Các chầu cô khăn hồng áo thắm
Bóng cậu Hoàng càng ngắm càng say
Dăm ba dắt díu dang tay
Nhác trông cậu quận thực thay hữu tình
Hát tiếng kinh líu lô vui vẻ
Cậu Quận Hoàng tươi đẹp thanh tân
Trẻ già nam nữ xa gần
Cậu Hoàng chơi đó mười phần ngồi xem
Hoặc ai phải sương thu nắng hạ
Cậu ban cho nước lã tàn nhang
Ra tay chuyển bệnh trần gian
Trừ tai tống ách bình an tức thời
Tấu văn mời cậu ban tài lộc
Cho trong nhà ngũ phúc lâm môn
Đền thờ chúa vị thánh tôn
Anh linh thiên cổ trường tồn muôn thu
Đệ tử tôi khói hương phụng sự
Dốc một lòng sớm tối dám sai
Thỉnh Cậu giá ngự đền đài
Phù hộ đệ tử đời đời bình an
3. Văn bài sai Mười hai cô
Bài sai thập nhị tiên nàng
Cô nào việc ấy sửa sang theo hầu
Cô cả pha nước trà tầu
Thế là vừa ý gật đầu ban khen
Cô đôi dâng bộ khay đèn
Xe ngà diện sứ móc tiêm bằng vàng
Cô bơ dâng hộp thuốc nam
Thế là vừa ý ông hoàng sơn lâm
Cô tư đốt đỉnh nhang trầm
Ngọn đèn khêu tỏ tay cầm móc tiêm
Cô năm dâng hộp bánh nguyên
Kẹo xìu thuốc lá cảnh tiên ai bì
Cô sáu tính nết nhu mì
Dâng con ngựa xám ông đi chấm đồng
Cô bảy nẩy khúc đàn thông
Ngày ngày hầu hạ vào ra sớm chiều
Cô tám dâng chiếc lược ngà
Đôi tay chải chuốt thật là khéo thay
Cô chín yểu điệu ai tầy
Tiên cô dâng 1 đôi giầy hầu ông
Cô 10 thắt dải lưng hồng
Canh ba giờ tí đèn lồng bước ra
Cô 11 quạt nước pha trà
ấm tiên bình ngọc tay ngà dâng lên
Cô 12 múa lượn xênh tiền
12 tố nữ hầu giá đôi bên rõ ràng
4. Cậu thả lưới
Ba quân nghe lệnh cậu truyền
Thuyền bè neo cọc các miền đông tây
Lưới thần la liệt bủa vây
Thuỷ binh cơ đội vào ngay kíp liền
Chân mây mặt nước vô biên
Lưới thần chăng khắp các miền hải đông
Tôm he cá mực tôm rồng
Đều sa vào lưới trùng trùng như muôn
5. Cậu bé Hoàng
Hát dọc:
Cậu Hoàng giục ngựa qua sông
Mồ hôi nhỏ giọt, thương đồng phải theo
Thương đồng mấy núi cũng trèo
Mấy sông cũng lội mấy đèo cũng qua
Đường trường ngàn dặm suối khe
Sông sơn, phố cát lại về đền Dâu
Trần gian trẩy tội gần xa
Cậu Hoàng trẩy hội hoa xuân tưng bừng
Tấu cho phật thánh mười phương
Thanh đồng đệ tử tựa nương tuổi già
(Làm lễ xong ngự tọa)
6. Văn Cô Bé Hòa Bình
(Bản này được sử dụng hát trong giá hầu Chầu Thác Bờ )
Ai lên cảnh đẹp Hoà Bình
Thác Bờ phong cảnh hữu tình biết bao
Dải sông Đà rì rào sóng vỗ
Cảnh núi rừng cây phủ màu xanh
Anh linh cô bé Hoà Bình
Thác Bờ cô ngự một mình trông coi
Sử Lê triều sáng soi nữ kiệt
Giặc bạo tàn phải khiếp uy linh
Chiếc thoi vượt thác một mình
Mênh mông sóng vỗ ấm tình nước non
Trăng khuyết thì trăng lại tròn
Người Mường sống với nước non muôn đời
Cô cứu người bằng thoi Tam Bảo
Dắt dân bằng đuốc sáng thần tiên
Cô đi dáng điệu dịu hiền
Cong cong nét liễu cài trên sóng tuyền
Vẻ thanh tú hiện trên nền ngọc
Nét thu ba mái tóc vờn mây
Đoan trang vẻ mặt hây hây
Khăn xanh áo trắng vẻ đầy thần tiên
Mênh mông sóng nước hò khoan
Chơi vơi tượng đá hiện lên giữa dòng
Đêm thanh vắng thuyền rồng cô ngự
Lá cờ thần thêu chữ vàng tươi
Mênh mang một dải khoan bơi
Chở quân chính nghĩa thoát nơi hiểm nghèo
Nước Đại Việt Lê Triều khai mở
Phong cô là liệt nữ anh hùng
Có công được tặng chữ chung
Có cô bé Thác được phong thể vàng
Từng vượt núi băng ngàn mở lối
Giúp dân lành sớm tối nên công
Bao năm đục núi khơi dòng
Đem dòng nước ngọt mát từng đồi nương
7. Văn Cậu Quận Phủ Dầy
Bản văn này nói về Thánh Cậu ( được thờ Phủ Dầy ) trong hệ thống Tứ Phủ
Lòng tin tiến một cơi trầu
Dâng bản văn chầu thỉnh Cậu về đây
Cậu xưa vốn ở Phủ Dầy
Chầu chực đêm ngày hầu hạ vào ra
Cậu Hoàng mới độ lên ba
Hình dung sắc thái thật là xinh thay
Đầu đội nón chân đi giày
Áo xanh khăn đỏ vòng tay quạt tàu
Khi chầu thượng đế khấu đầu
Khi trở về chầu thánh mẫu thuỷ cung
Thấy ai thờ phụng có lòng
Cậu về giá ngự điện trung chơi bời
Cậu thời có sắc có tài
Khắp hết điện đài đâu chẳng ngự chơi
Ai thời sạch sẽ tốt tươi
Sửa sang lịch sự đến nơi tức thì
Cậu nay tính hạnh nhu mì
Hình dung nhan sắc mọi bề mọi hay
Lại xem phong cảnh mọi nơi
Đài kia giá nọ rong chơi phố phường
Miệng cười hoa nở phi phương
Khăn hồng cánh cánh rõ ràng thực xinh
Thấy đâu vui thú hữu tình
Cậu về giá ngự như hình thần tiên
Vốn xưa cậu ở giang biên
Con vua thuỷ tế giáng miền nhân gian
8. Văn Cô Cả
Bản văn này nói về cô Đệ Nhất trong hệ thống tứ phủ , được sử dụng hát hầu giá cô Đệ nhất khi lên đồng
Dưới Động Đình hoa rơi lai láng
Cửa rèm châu thấp thoáng bóng trăng
Đời Lê Thái Tổ trung hưng
Anh linh ra sức Liễu Thăng hàng đầu
Lệnh khoa màu theo quan sứ giả
Chọn ngày lành giáng hạ thần tôn
Ra vào ngọc điện kim môn
Danh thơm ngoài cõi tiếng đồn trong cung
Đức Mẫu Vương có lòng quảng đại
Phong cô làm công chúa thiên cung
Ngọt ngào nổi dấu thiên hương
Phấn son chải chuốt áo vàng trai lơ
Bậc thần nữ phong cô nhan sắc
Vẻ khuynh thành nhất mực trần gian
Hây hây má phấn tựa hương
Mặt hoa đầy đặn trán vuông cgữ điền
Vẻ thiên nhiên hình dung tầm thước
Gót hài hoa càng bước càng xinh
Đã nên quốc sắc khuynh thành
Mày ngang bán nguyệt rành rành tựa hoa
Áo mớ ba chân hài mỏ phượng
Lwợc đồi mồi nhẫn ngọc luồn tay
Gương soi phấn điểm nào tày
Cổ đeo chàng mạng đôi tai hoãn vàng
Nét dịu dang lại càng vinh hiển
Giá ngự đồng phán chuyện các nơi
Thông chi dưới bể trên trời
Lầu son phủ tía cô ngồi thảnh thơi
Lúc nhàn hạ lên chơi tỉnh Bắc
Kén được đồng nhan sắc nết na
Thiên triều bồng báo trải qua
Quỳnh Lôi thẳng tới Thổ Hà Vạn Vân
Trải phủ Thuận qua đền Dâu Khám
Tới đền Ghềnh xuống trạm Hoàng Mai
Có phen đi hán đi hài
Qua đền Cổ Vũ Hàng Gai Hàng Bè
Trở ra về Hàng Buồm Phố Khách
Gặp Minh hồng khúc khích cười reo
Rong chơi Cầu Gỗ Hàng Đào
Trở về Hàng Bạc lại vào Phúc Tân
Tháng hai hội đền Dầm đền Sở
Ninh xá từ Đại Lộ đức Ông
Nhởn nhơ đứng mũi thuyền rồng
Khuyên luyện thanh đồng chầu chực dâng hoa
Lại trở ra cô về đền Sét
Xuống Bạch Mai bái yết chùa Vua
Dạo chơi Trưng Trắc Hai bà
Đức Viên Hoà Mã ,lại ra Tây Hồ
Có phen dạo khắp thành đô
Qua phủ Tây Hồ về tới Chân Tiên
Mời Cô trắc giáng bản đền
Phù hộ đệ tử thiên niên thọ trường
9. Văn Cô Đôi Cam Đường
Bản 1:
Lòng thành thắp một tuần hương
Dâng văn sự tích Cam Đường tiên cô
Quê nhà ở đất xưa Đình Bảng
Dòng nối dòng buôn bán vải tơ
Cô quản gì nắng sớm chiều mưa
Cong cong đòn gánh sớm trưa cho đời
Nào tơ lụa vải sồi lĩnh tía
Đủ mặt hàng chẳng thiếu thức chi
Chiều chiều quảy gánh ra đi
Lung linh got ngọc quảy đi cho đời
Cô tới đâu hoa cười chim hót
Các bản làng nhẹ gót thênh thênh
Suối khe đồi núi gập ghềnh
Vải tơ đem đến ấm tình ngược xuôi
Dân đâu đấy nhớ người tiên nữ
Dáng thanh thanh mắt tựa sao sa
Thơm thơm tóc phượng dà dà
Hây hây má phấn da ngà lưng ong
Núm đồng tiền dáng trông ngọc thuyết
Nở nụ cười vẻ nguyệt in hoa
Khăn vuông đen thẫm đậm đà
Lưng đeo xà tích tai hoa bấm vàng
Áo đổi vai dịu dàng vạt thắt
Mối lưng bao nhiệm nhặt đường cong
Tư trời sánh với trăng trong
Công dung ngôn hạnh đức cùng thanh tao
Sở mãn hạn thiên tào bỗng gọi
Trở về trời để lại nhớ thương
Người tiên gửi đất Cam Đường
Dấu tiên để lại bốn phương phụng thờ
Thuở sinh thời vải tơ đem đến
Lúc về trời vẫn hiện đêm khuya
Canh ba quảy gánh đi về
Tay tiên hái quả trẩy huê cho đời
Sang canh tư dạo chơi các bản
Gọi chim rừng gợi sáng canh năm
Anh linh nức tiếng bốn phương
Có cô tiên nữ Cam Đường thiêng thay
Dân đâu đó đêm ngày nguỡng mộ
Đội ơn cô tế độ sinh nhân
Ban tài tiếp lộc xa gần
Kêu sao được vậy nhân dân ơn nhờ
Đoi đãy nải thủa xưa ghi lại
Cô Cam Đường tiếng mãi mai sau
Hôm nay dâng tiến văn chầu
Cung đàn tiếng hát đôi câu tâm thành
Cô về lai giáng điện đình
Xin cô bốn chữ khang ninh thọ trường
Bản 2
Gương tần tảo đời đời ghi nhớ
Chữ kiệm cần ví tựa vàng son
Trăm năm bia đá vẫn mòn
Cam Đường cổ tích miếu đường ngàn thu
Đường Quan Lộ ,chợ Dầu ,Đình Bảng
Có hai cô buôn bán tha hương
Đòn cong túi đẫy dịu dàng
Ngược xuôi thuận nẻo Cam Đường chợ xa
Hai túi đẫy lượt là nhiễu vải
Lụa tơ vàng sồi đũi hoa trơn
Hai vai nặng gánh càn khôn
Chàm xanh lĩnh tía nâu non vải sồng
Đường xa lắc mà lòng chẳng ngại
Giúp ngưòi đời có vải ấm thân
Niềm tin đồn đại xa gần
Cam Đường biên giới thổ dân nức lòng
Bỗng một buổi trời đông tuyết lạnh
Vai nặng nề quảy gánh non xa
Chiều hôm bóng đã xế tà
Núi non khuất khúc vào ra vắng người
Cô dừng bước bên đồi đỡ gánh
Biết đâu ngờ đã định mưu gian
Cường hung một lũ bạo tàn
Thẳng tay cướp của lại toan hại người
Âu cũng bởi số trời đã định
Nợ trần hoàn nhẹ gánh gian lao
Tinh linh trở lại thiên tào
Cam bề hoặc tử quyết liều hai thân
Ngàn cỏ hoa tần ngần rủ lá
Cảm thương người một dạ kiên trinh
Nỗi oan khuất thấu Thiên Đình
Mối xông cổ mộ rành rành bên non
Phép linh ứng hiện hồn đưa khách
Cứu cho người thoát ách cường hung
Độ người trên bộ dưói sông
Thuận buồm xuôi gió thong dong đi về
Khắp hương bản nhờ uy tế độ
Ai khẩn cầu phúc thọ tài danh
Cam Đường dựng miếu anh linh
Sở cầu như ý thời tình thế gian
Thưòng dạo cảnh Đông Cuông,Trái Hút
Đền Bảo Hà,Ngòi Hóp ,Lao Cai
Sông Thưong bẻ lái chèo bơi
Khi vào Rừng Cấm,khi chơi Làng Giàng
Khi chơi cảnh Hà Giang ,Bắc Mục
Thú lâm tùng rừng trúc rừng mai
Cam Đường quả ngọt hoa tươi
Lẵng hoa cô quảy trên vai nhịp nhàng
Thắt đai ngang xuyến vàng xà tích
Ống vôi trầu đỏ quạch thơm cay
Yếm đào dải lụa tung bay
Mặc áo đổi vạt chân giày quai ngang
Miếu đôi cô Cam Đường cổ tích
Hiếu anh linh hách trịch thế gian
Thỉnh cô trắc giáng đàn tràng
Khuông phù đệ tử an khang thọ trường
10. Văn Cậu Quận Đồi Ngang
Bản văn này nói về Thánh Cậu được thờ ở Phủ Đồi Ngang – Ninh Bình . Dược dùng khi hát hầu trong Hệ thống Tứ phủ
Trên trời nổi trận mưa sa
Hồng vân ngũ sắc hoá ra cậu Hoàng
Nguyên xưa cậu ngự Đồi Ngang
Có giấy Mẫu truyền cậu kíp ran gay
Tháng ba trảy hội phủ giày
Công Đồng, Phủ Bóng ra ngay Phủ Bà
Về đồng chit chiếc khăn hoa
Kì thi khoá hội cậu ra kinh kỳ
Vua yêu, Mẫu lại yêu vì
Nâng niu như ngọc lưu ly vàng mười
Ngọc lưu ly càng nhìn càng thắm
Bông hoa đào càng ngắm càng xinh
Cậu Hoàng ba bảy tuổi xanh
Anh tài nhất mực thông minh tuyệt vời
Trái đào tóc chấm ngang vai
Tay cầm quyển sổ bút ngọc cài tai đi chấm đồng
Tai nghe nhạc ngựa long nhong
Nhạc ngựa cậu Quận đèn chong cậu về
Con ngựa hồng khoan khoan chân bước
Giương cung thần bắn suốt mình chim
Một đàn chim nhạn bay lên
Tránh sao cho khỏi mũi tên cậu Hoàng
Cái cung bạc, mũi tên vàng
Giương cung cậu bắn rõ ràng mười mươi
Cậu ăn chơi nghiêng nước đổ trời
Có khi thanh lịch tốt tươi anh hào
Đền đây khuya sớm ra vào
Đôi tay nâng bức màn đào quỳ tâu
Ngày ngày đôi buổi theo hầu
Vua cha cũng quý Chúa Chầu cũng thương
Tấu cho phật thánh mười phương
Thanh đồng đệ tử tựa nương trăm tuổi già
Tục truyền tháng tám hội Cha
Tháng ba hội Mẫu gần xa nức lòng
Cậu Đồi giục ngựa qua sông
Hèo hoa cậu vác thương đồng phải theo
Thương đồng tứ núi cũng leo
Thất sông cũng lội cửu đèo cũng qua
Chân tâm niệm chữ Di Đà
Vào chùa Non Nước hái hoa đem về
Băng rừng vạn dặm suối khe
Khi chơi Yên Tử lúc về Quỳnh Lâm
Thương người thành kính nhất tâm
Cứu cho thoát ách trầm luân mọi loài
Cậu nay đích thực người trời
Tỏ lòng trung hiếu thương người trần ai
Gia ân tiếp lộc ban tài
Tạ xong ba lễ cậu ngồi nghe văn
Văn cậu bắn cung
Anh hùng có một không hai
Côn quyền kiếm kích đủ tài kinh luân
Đường đường rạng vẻ đai cân
Cung đeo kiếm giắt tiến quân lên ngàn
Ba quân nghe lệnh truyền ban
Bốn phương tám hướng quanh ngàn bủa vây
Cung vàng cầm chắc trong tay
Tên thần lắp sẵn tên bay nhẹ nhàng
Chim ưng đà điểu đại bàng
Cùng loài hổ bảo sói lang hại người