Chuyên mục tin tức: Tin âm nhạc

Theo giảng viên âm nhạc Trường Cao đẳng Sư phạm Gia Lai Nguyễn Mạnh Hiền, trong một số sân chơi âm nhạc lớn như: Bài hát Việt, Sao Mai Điểm hẹn, Vietnam Idol… công chúng yêu âm nhạc bắt đầu được làm quen với một thể loại âm nhạc hoàn toàn mới lạ, đó là dòng âm nhạc dân gian đương đại. Đây là những tác phẩm có sử dụng nhiều hoặc ít những thang âm, màu sắc đặc trưng của dân ca các dân tộc, vùng, miền… nhưng vẫn dễ dàng nhận thấy hơi thở, kỹ thuật của âm nhạc hiện đại.

Nếu chúng ta cắt bỏ hết tất cả phần lời ca của một ca khúc, chỉ lắng nghe giai điệu, mà trong đó toát lên được những đặc trưng âm nhạc của một dân tộc, vùng miền nào đó như sự sắp xếp quãng nhạc, thang âm, sự mô phỏng hay phát triển âm hình tiết tấu… được hiện đại hóa về hòa thanh, tiết tấu… thì có nghĩa là chúng ta đang nghe một ca khúc đương đại mang âm hưởng dân ca.

Thực tế cho thấy, đối với việc có sử dụng chất liệu âm nhạc dân gian Tây Nguyên trong sáng tác ca khúc, đến nay đã có rất nhiều ca khúc Việt mang âm hưởng của dân ca Tây Nguyên và đã khẳng định được vị trí của mình qua bao thế hệ công chúng yêu nhạc. Đó là: Em là hoa Pơlang (Đức Minh); Tình ca Tây Nguyên (Hoàng Vân); Bóng cây Kơnia (Phan Huỳnh Điểu); Chuyện tình thảo nguyên (Trần Tiến); Sông Đakrong mùa xuân về (Tố Hải)…. Trong đó điển hình là nhạc sĩ Nguyễn Cường với hàng loạt các ca khúc như “H’Zen lên rẫy”, “Em hát thương ai”, “Còn thương nhau thì về Buôn Ma Thuột”, “Thênh thênh ook ơi”; “Xôn xao cao nguyên Đak Lak”… Và, theo anh Nguyễn Mạnh Hiền, để có những tác phẩm hay, ngoài những hiểu biết sẵn có về văn hóa của các dân tộc Tây Nguyên thì những chuyến thâm nhập thực tế về buôn làng sẽ là nguồn cảm hứng vô tận để các nhạc sĩ sáng tác được những ca khúc đương đại mang đậm “hồn Tây Nguyên”.

Với mong muốn đưa dân ca Jrai, Bahnar vào chương trình giảng dạy của Trường Trung cấp Văn hóa-Nghệ thuật Gia Lai, nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Ánh-Phó Hiệu trưởng nhà trường nhấn mạnh: Những bài dân ca mang đậm bản sắc dân tộc là những bài học rất bổ ích cho việc đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp, nó khơi dậy cho học sinh những cảm xúc chân thực với cái đẹp, cái thiện. Ngay từ những bài học căn bản đầu tiên của chương trình đào tạo trung cấp chuyên nghiệp ngành âm nhạc, chúng ta cũng có thể lồng ghép ngay những làn điệu dân ca của các dân tộc bản địa. Thông qua các làn điệu dân ca gần gũi của dân tộc mình, học sinh có thể tiếp thu những kiến thức, khái niệm âm nhạc một cách cụ thể, tích lũy những ấn tượng, cảm xúc chân thật về tác phẩm âm nhạc.

Là người duy nhất có 2 tham luận trình bày tại hội thảo, nhạc sĩ Lê Xuân Hoan-Chủ tịch Hội Văn học-Nghệ thuật Gia Lai đề cập một cách sâu sắc, toàn diện đến những ca khúc mang âm hưởng và phong cách Tây Nguyên và đặc biệt quan tâm đến đặc điểm của âm nhạc dân gian Bahnar và âm hưởng Bahnar trong một số tác phẩm đương đại. Ông Hoan cho rằng, tuy có muộn hơn so với các dân tộc thiểu số ở miền Bắc nước ta, nhưng từ lâu âm hưởng, phong cách của âm nhạc dân gian Bahnar đã được một số nhạc sĩ ở nước ta tiếp thu và vận dụng vào trong các sáng tác của mình, bước đầu tạo ấn tượng tốt đẹp trong lòng bạn yêu nhạc trong cả nước, nhất là đồng bào dân tộc Bahnar và Tây Nguyên; có thể kể đến những tên tuổi lớn như nhạc sĩ Y Dơn, nhạc sĩ Nhật Lai.

Đối với Gia Lai, đội ngũ nghiên cứu, sáng tác và biểu diễn âm nhạc chuyên nghiệp tuy còn quá mỏng, nhưng được thừa hưởng kinh nghiệm của những người đi trước, đồng thời được hấp thụ vốn âm nhạc dân gian, truyền thống của người Bahnar ngay trên mảnh đất ngàn đời của họ, những người hoạt động âm nhạc Gia Lai cũng đã sáng tạo được nhiều tác phẩm mang âm hưởng, phong cách âm nhạc dân gian Bahnar đáng được trân trọng. Tác phẩm của họ không những đạt giải cao trong các kỳ hội thi, hội diễn nghệ thuật chuyên và không chuyên nghiệp mà còn được quần chúng trong và ngoài tỉnh biết đến.

Tiêu biểu là các tác phẩm: Độc tấu đàn goong Chuyện kể của già làng của Nghệ sĩ Ưu tú Thảo Giang, Mong anh về, Tiếng hát đêm nhà rông của nhạc sĩ Ngọc Tường, Mặt trời trắng, Cao nguyên xanh của Ngọc Minh, Cao nguyên xanh của nhạc sĩ Kpă Ylăng, Tiếng khóc của rừng lời thơ Kpă Ylăng, nhạc Măng Ngọc, đặc biệt là nhiều tác phẩm nhạc múa của các nhạc sĩ: Lê Xuân Hoan, Nguyễn Hậu, Khắc Phú và gần đây là ca khúc Tiếng đàn goong của già làng của nhạc sĩ Trương Đức Hà…

Trong dòng chảy tiến lên không ngừng của đời sống xã hội, âm nhạc đương đại càng ngày càng phát triển mạnh mẽ, song song với điều này âm nhạc truyền thống dần bị lu mờ, các nghệ nhân của âm nhạc dân tộc cũng đang phải gồng mình chống đỡ với cuộc đua theo thị hiếu âm nhạc của khán giả.

Sự “ghẻ lạnh” của khán giả trẻ với âm nhạc truyền thống

Hơn 4000 năm văn hiến dựng nước và giữ nước, nền văn hóa Việt Nam dần được hình thành và phát triển với nhiều loại hình nghệ thuật phong phú và độc đáo. Trong đó tâm hồn người Việt cổ được dìu dắt và xây dựng với những thể loại âm nhạc như chèo, tuồng, ca trù, hát xoan, quan họ, hát sli, hát lượn … ở miền Bắc. Những người con miền Trung lại da diết với những điệu hò, ví, dặm, nhã nhạc cung đình Huế… Người dân Nam Bộ chắc chắn không xa lạ gì với cải lương, tân cổ….

Trong số đó, Nhã nhạc Cung đình Huế, Quan họ, Ca Trù, hát xoan, Đờn ca tài tử, Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được Tổ chức UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của Thế giới, nhưng dường như những loại hình nghệ thuật cổ này rất ít nhận được sự chú ý, nhất là giới trẻ.

Điều này thể hiện qua các chương trình ca nhạc, các ca sĩ sẽ ưu tiên chọn nhạc thị trường, nhạc nước ngoài để biểu diễn. Những chương trình này thay vì chú trọng vào vấn đề chất giọng của ca sĩ thì trang phục và vũ đạo sẽ được đầu tư trau chuốt hơn. Thần tượng âm nhạc của giới trẻ hiện nay đa phần là các ca sĩ Hàn Quốc, các ca sĩ trẻ thường hát các ca khúc thị trường.

Những ca khúc viết về quê hương đất nước, những thể loại âm nhạc cổ chỉ còn xuất hiện trong các chương trình nghệ thuật, hay các liên hoan văn nghệ chuyên biệt. Sự hẩm hiu của loại hình âm nhạc truyền thống còn được thể hiện qua việc báo chí “ghẻ lạnh” khi những tin bài không còn nói nhiều đến các chương trình này nữa.

Sự thay đổi cần thiết nào cho âm nhạc dân tộc?

Trước thực trạng âm nhạc dân tộc đang bị lu  mờ như vừa nêu, trong các cuộc Hội thảo của Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam đã đưa ra nhiều ý kiến mang tính xây dựng, nhưng thực sự cũng chưa khả thi với vấn đề này.

Xưa kia, khi thị trường âm nhạc chưa có sự rộng mở, du nhập nhiều yếu tố văn hóa nước ngoài, thì một lẽ tất nhiên, nhạc truyền thống như một dòng suối mát, ấp ôm nuôi dưỡng những tâm hồn trẻ. Nhưng với sự cạnh tranh gay gắt như hiện nay, cùng hệ thống chương trình giáo dục dành phần nhiều cho âm nhạc đương đại thì đương nhiên vốn âm nhạc dân tộc của giới trẻ chỉ còn là những kiến thức chắp vá.

Để hiểu rõ điều này chúng ta có thể nhìn một lượt các giáo trình sư phạm từ cấp tiểu học trở lên, thời lượng dạy học cho thể loại âm nhạc dân gian không nhiều, chỉ giới hạn trong một vài bài dân ca ít ỏi. Truyền thông cũng không có xu hướng chú ý vào nhạc truyền thống, vậy thì làm sao giới trẻ có thể hiểu và yêu âm nhạc truyền thống.

Hiện nay, âm nhạc cổ truyền chỉ còn xuất hiện ở môi trường đào tạo sinh viên nhạc đặc thù, với sự chuyển mình chậm trễ, cùng những giá trị nguyên bản của nhạc dân tộc đang dần được thay thế bằng các nhạc cụ dân tộc cải tiến, những tác phẩm dân gian đa âm cũng đang làm mất dần giá trị truyền thống gốc của các thể loại nhạc dân gian.

Chúng ta có thể học hỏi như ở một số nước Châu Á khác, họ có một nền âm nhạc truyền thống đặc sắc, được nhiều bạn bè quốc tế biết đến, và đương nhiên nội lực trẻ của quốc gia họ về âm nhạc truyền thống cũng rất mạnh. Ngay ở sân bay của các nước Ấn Độ, Trung Quốc… trên kệ sách ngoài phòng chờ lúc nào cũng có những tài liệu viết về nghệ thuật dân gian nước họ, những tờ rơi giới thiệu về các chương trình âm nhạc truyền thống sẽ diễn ra trong thời gian sắp tới ở đất nước họ.

Trong điều kiện hội nhập và mở cửa, với sự ảnh hưởng của nhiều luồng văn hóa khác nhau, để bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật âm nhạc dân tộc, chúng ta cần phải có những động thái cụ thể, xây dựng kế hoạch từ bộ môn âm nhạc trong nhà trường, cho đến phương thức truyền thông cho những loại hình nghệ thuật này, để mai này, những nét văn hóa đẹp nghìn đời của cha ông không bị mai một và lay lắt như hiện giờ.

Những vấn đề chung

Tính dân tộc và tính hiện đại trong ca khúc đương đại

Trong kho tàng âm nhạc truyền thống của các DTTS Việt Nam, âm nhạc của mỗi dân tộc lại mang một sắc thái riêng, gắn liền với đời sống tinh thần của mỗi dân tộc. Cùng với dòng chảy của thời gian, với sự sáng tạo của các nghệ sĩ, âm nhạc dân tộc cũng được làm mới để phù hợp với xu hướng hiện đại. Không chỉ bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, âm nhạc của các DTTS còn góp phần làm giàu thêm cho nền âm nhạc Việt Nam.

Là một quốc gia đa dân tộc, Việt Nam có sự đa dạng về văn hóa, phong tục, ngôn ngữ, tiếng nói… trong đó, âm nhạc mang sắc thái riêng, bao gồm kho tàng dân ca, nhạc cụ phong phú, đặc sắc gắn liền với đời sống tinh thần của mỗi dân tộc.

Nếu đồng bào dân tộc Thái có điệu khắp – một làn điệu dân ca đặc trưng, giàu bản sắc đã trở thành nét văn hóa không thể thiếu trong các lễ hội, đám cưới, lễ mừng nhà mới, mừng cơm mới, mừng năm mới… thì người Chăm lại tự hào với làn điệu H’ri gắn liền những câu hát ru sâu lắng, da diết…

Âm nhạc của mỗi dân tộc có những nét đặc trưng, đa dạng là thế, nhưng khi sống trong nền âm nhạc đương đại, chất liệu âm nhạc của mỗi dân tộc lại được chuyển hóa, được làm mới để phù hợp xu hướng và thị hiếu của người nghe.

Là người con dân tộc Tày của mảnh đất xứ Tuyên, từ khi còn nhỏ nhạc sĩ Tân Điều đã được đắm mình trong những làn điệu sli, lượn, then… mượt mà, tha thiết của đồng bào Tày, Nùng. Để rồi những làn điệu ấy luôn ẩn hiện trong từng sáng tác của ông: “Đường về Tân Trào”, “Áo chàm đi hội”, “Vấn vương câu hát ới la”, “Mùa bông”, “Lời suối hát”, “Đánh yến”, “Con gái bản tôi”…

Trong ca khúc “Con gái bản tôi”, nhạc sĩ Tân Điều đã vận dụng một cách linh hoạt và nhuần nhuyễn các làn điệu dân ca, làm cho giai điệu, ca từ trở nên mượt mà: “Con gái bản tôi ai ai cũng khéo/Nắng gắt trên lưng chưa rời rẫy nương/Ríu ra ríu rít bên giàn khung cửi/Dệt nên cuộc sống với bao tiếng cười”. Ca khúc là bức tranh tái hiện không gian văn hóa miền núi khi tác giả khéo léo thêm ngữ điệu cảm thán của người Tày như “a lúi” sau mỗi câu hát.

Nếu nói đến kế thừa chất liệu âm nhạc dân tộc vào các sáng tác mới mà không nhắc tới dân ca Mường có lẽ là một thiếu sót. Đặc trưng của dân ca Mường thiên về tự sự, lấy ngôn ngữ văn học dân gian làm chủ đạo. Nhiều luyến láy là một trong những nét riêng của dân ca Mường. Sự luyến láy tạo ra âm điệu riêng để cùng chung một làn điệu mà mỗi vùng, thậm chí mỗi Mường lại có sự độc đáo khác nhau.

Âm nhạc DTTS làm giàu kho tàng âm nhạc Việt Nam

Nhạc sĩ Huy Tâm, Ủy viên Ban Chấp hành Chi hội Nhạc sĩ tỉnh Hòa Bình cho biết: Mỗi thế hệ nhạc sĩ đều có những cách sử dụng chất liệu dân ca Mường rất riêng. Ví dụ, thế hệ các nhạc sĩ những năm 1960 cho đến khoảng trước năm 2010 thường sử dụng chất liệu dân ca Mường vào các sáng tác bằng cách giữ nguyên bản bài dân ca. Tuy nhiên, những năm gần đây, các nhạc sĩ mới họ không “bằng lòng” với kiểu sáng tác cổ điển mà đã mạnh dạn đưa hơi thở của cuộc sống hiện đại, đó là nhạc nhẹ vào các tác phẩm có sử dụng chất liệu dân ca Mường. Hướng khai thác này đã cho thấy hiệu ứng tốt ở một số ca khúc.

Tiêu biểu như ca khúc “Hòa Bình tay trong tay” của nhạc sĩ Trần Ngọc Dũng. Hay nhạc sĩ Nguyễn Cường trong chuyến đi thực tế, sáng tác tại Hòa Bình với ca khúc “Đi gặp sông Đà” vừa mang âm hưởng dân ca Mường, vừa sử dụng chất liệu dân ca được khán giả đánh giá cao.

Theo PGS. TS Nguyễn Bình Định, nguyên Viện trưởng Viện Âm nhạc Việt Nam: Âm nhạc của các DTTS có vai trò quan trọng và là yếu tố quyết định tạo ra sự đa sắc, đa hương cho vườn hoa nghệ thuật âm nhạc truyền thống. Các DTTS có những tư duy về vấn đề giai điệu, điệu thức, điệu quãng, nhạc cụ và cách thể hiện riêng. Điều đó góp phần tạo nên bản sắc riêng từng dân tộc, tạo nên sự phong phú đa dạng của âm nhạc dân tộc Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Âm nhạc của các DTTS có vai trò quan trọng và là yếu tố quyết định tạo ra sự đa sắc, đa hương cho vườn hoa nghệ thuật âm nhạc truyền thống. Điều đó góp phần tạo nên bản sắc riêng từng dân tộc, tạo nên sự phong phú đa dạng của âm nhạc dân tộc Việt Nam trong khu vực và trên thế giới”.

Ca Trù là một lối hát cổ truyền của người Việt. Tên gọi Ca Trù cũng đã được tài liệu cổ ghi nhận. Trên các tài liệu Hán Nôm chữ “Trù” trong “Ca Trù” đều dùng chữ “Trù”. Theo đó “Trù” là thẻ làm bằng tre, trên thẻ có ghi số tiền (hoặc quy định ngầm với nhau là mỗi thẻ tương ứng với một khoản tiền), dùng để thưởng cho đào và kép ngay trong khi biểu diễn thay cho việc thưởng bằng tiền mặt; cuối chầu hát sẽ căn cứ vào số thẻ mà tính tiền trả cho đào và kép hoặc giáo phường. Người quyết định việc thưởng này chính là vị quan viên (khách nghe hát), sử dụng Trống Chầu (gọi là Cầm Chầu). Đó là nguồn gốc của tên gọi Ca Trù; cũng là thuật ngữ sử dụng trong chuyên khảo này. Tuy nhiên Ca Trù, với ý nghĩa là một lối hát có dùng thẻ để thưởng như đã nói ở trên thì chỉ có ở hát Ca Trù ở đình đền, tức là Hát Thờ.

Ca Trù sử dụng ba nhạc khí đặc biệt (không chỉ về cấu tạo mà còn về cách thức diễn tấu) là đàn đáy, phách và trống chầu. Về mặt văn học Ca Trù làm nảy sinh một thể loại văn học độc đáo là Hát Nói. Đây là một bộ môn nghệ thuật ca nhạc “thính phòng” được hình thành trên nền tảng âm nhạc dân gian Bắc Bộ, người nghe cũng tham gia vào cuộc hát bằng việc Cầm Chầu. Ca Trù còn có những cái tên khác như: Hát Cửa Đình, Hát Nhà Trò (hát ở đình, đền, miếu), Hát Cửa Quyền (trong cung phủ), Hát Nhà Tơ (hát ở dinh quan, tư gia các gia đình quyền quý), Hát Ả Đào, Hát Cô Đầu (hát ở các ca quán)…

Ca Trù gắn liền với nghi thức tế thần ở các đình làng, ngoài những điệu hát còn có các nghi lễ với vũ điệu và cả các cách thi tuyển tại đình làng trong dân gian nên các lề lối biểu diễn Ca Trù được gọi là thể cách. Thể cách Ca Trù vừa bao gồm làn điệu, vừa bao gồm các hình thức diễn xướng khác như múa, biểu diễn kỹ thuật nghề (đàn, trống). Trong 49 tài liệu Hán Nôm có liên quan đến Ca Trù được khảo sát trong có 8 bản mang tên Ca Trù Thể Cách. Các học giả Đỗ Bằng Đoàn và Đỗ Trọng Huề trong sách Việt Nam Ca Trù biên khảo cũng gọi là Các thể Ca Trù.

Nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định Ca Trù là một bộ môn nghệ thuât lâu đời, độc đáo và có ý nghĩa đặc biệt trong kho tàng ca nhạc của người Việt Nam. Ca Trù gắn liền với lễ hội, phong tục, tín ngưỡng, văn chương, âm nhạc, tư tưởng, triết lý sống của người Việt. Do vậy nghiên cứu Ca Trù cũng là góp phần vào việc nghiên cứu các giá trị truyền thống trong văn hóa Việt Nam.

Ca Trù là một DI SẢN VĂN HÓA ĐẶC SẮC của Việt Nam. Đặc sắc ở sự phong phú làn điệu, thể cách, cả không gian, thời gian biểu diễn và phương thức thưởng thức; đặc sắc còn vì từ cội nguồn nó gắn bó mật thiết với lễ nghi, phong tục, với sinh hoạt cộng đồng. Ca Trù làm người ta nhớ tới những tao nhân mặc khách với lối chơi ngông, chơi sang, rất tinh tế và giàu cá tính sáng tạo của những danh nhân như Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Chu Mạnh Trinh, Tản Đà… Và cùng với đó là mối quan hệ giữa văn nhân (nhà thơ, nhà báo, họa sĩ) với Ả đào – mối quan hệ quan trọng nhất của lối thưởng thức Ca Trù. Bởi quá trình tham gia sinh hoạt Ca Trù là quá trình văn nhân sáng tạo, thể nghiệm và thưởng thức các tác phẩm của mình.

Sau năm 1945, trong một thời gian khá dài sinh hoạt Ca Trù vốn tao nhã và sang trọng trước đây đã bị hiểu lầm và đánh đồng với các sinh hoạt thiếu lành mạnh ở một số ca quán đô thị khiến cho xã hội chối bỏ và quyết loại sinh hoạt Ca Trù ra khỏi đời sống văn hóa. Ca Trù đã không được nuôi dưỡng và phát triển một cách tự nhiên, không được tôn vinh đúng mức, phải chịu tồn tại thiếu sinh khí và tàn lụi. Nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ đã phải cố quên đi nghiệp đàn hát và giấu đi lai lịch của mình.

Khoảng chục năm trở lại đây dư luận xã hội và các cơ quan thông tấn báo chí đã từng lên tiếng về nguy cơ thất truyền của Ca Trù. Nguy cơ mai một dần và vĩnh viễn mất đi Ca Trù là một nguy cơ có thực, đòi hỏi chúng ta phải nhanh chóng sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn Ca Trù như một vốn quý văn hóa của dân tộc. Do vậy việc cung cấp những hiểu biết sâu hơn và có căn cứ về một số vấn đề của Ca Trù, không những góp phần đáp ứng yêu cầu cấp thiết ấy mà còn góp phần vào việc phục hồi và chấn hưng nghệ thuật và sinh hoạt Ca Trù.

Chức năng của nhạc dân ca

Chức năng giáo dục

Dân ca giáo dục tình yêu quê hương đất nước, trân trọng giá trị nghệ thuật của con người ở mỗi vùng quê. Dân ca giáo dục tình cảm và thẩm mĩ cho trẻ. Đó là những điều hay lẽ phải, cách ứng xử giao tiếp với ông bà, cha mẹ, thầy cô giáo, bạn bè và những người xung quanh. Ngoài ra còn là nền tảng phát triển đạo đức, những bài hát có ca từ dễ thuộc, giai điệu mềm mại, trữ tình có ảnh hưởng nhất định tới trẻ tạo những cảm xúc tương ứng. Những bài dân ca có giai điệu nhẹ nhàng bay bổng cũng tạo cho trẻ biết cách diễn đạt ngôn ngữ hơn còn những bài có tiết tấu sinh động, rộn ràng, lời ca rắn rỏi, mạnh mẽ sẽ tạo cho trẻ phát huy những tình cảm thẩm mĩ và lành mạnh.

Chức năng lao động

Dân ca là một thể loại ca hát dân gian, chủ yếu bắt nguồn từ môi trường nông ngư nghiệp ở các vùng nông thôn. Cũng có thể bắt nguồn từ một cá nhân có năng khiếu dệt nhạc vào một bài ca dao (thơ dân gian). Từ môi trường nông ngư nghiệp đó, dân ca có nhiều chức năng trong các hoạt động  của cuộc sống. Chức năng hỗ trợ các thao tác lao động trên cạn như: ru em, xay lúa, giã gạo, tát nước, kéo gỗ…, trên sông nước thì có hò chèo thuyền, kéo lưới… làm bớt đi sự căng thẳng mệt mỏi trong quá trình lao động, đồng thời khiến cho tinh thần của người lao động hưng phấn hơn, giúp cho quá trình lao động được năng xuất hơn, đạt kết quả cao hơn.

Chức năng sinh hoạt

Được sản sinh trong môi trường diễn xướng, qua những buổi lao động sinh hoạt cộng đồng trên đồng ruộng, bãi lúa, ven sông, những buổi hội làng, tính ngẫu hứng đầy thẩm mỹ của dân ca thực sự chỉ được thể hiện trọn vẹn khi đưa vào môi trường diễn xướng dân ca. Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, ngoài lao động người dân còn tổ chức hội hè đình đám trong, những lúc nông nhàn. Có thể thấy rõ chức năng sinh hoạt trong các thể loại hát Ví, hát Quan họ, Trống quân, Giặm, hát Lý, hát Đúm…

Chức năng nghi lễ

Dân ca nghi lễ thường gắn liền với lễ hội. Để phục vụ cho nghi thức lễ hội, nhiều địa phương đã sáng tạo nên những điệu hát múa cho phù hợp như hát Chầu văn, hát Cửa đình (cửa đền) đây là hình thức hát ca trù phục vụ cho nghi lễ thờ phụng thánh thần ở các đình hay đền làng sở tại. Có thể nói hát cửa đình là hình thái được ưa chuộng nhất trong xã hội thời phong kiến do các tập tục tế lễ thánh thần là một nhu cầu quan trọng không thể thiếu trong đời sống của các cộng đồng cư dân nông nghiệp. Trải qua thời gian thứ âm nhạc trong nghi thức, nghi lễ đó đã dần nâng tầm nghệ thuật

Chức năng nghệ thuật

Trên thực tế các chức năng đều chứa đựng yếu tố nghệ thuật. Tuy nhiên, trải qua thời gian với sự sàng lọc tinh hoa của dân tộc, một số thể loại dân ca đã phát triển vượt ra khỏi khuôn khổ đất nước Việt Nam ta như Hò Huế, Ca trù, Quan họ Bắc Ninh, thể loại sân khấu Tuồng, Chèo, cải lương để đến với thế giới và được bạn bè quốc tế yêu thích. Ngoài ra cũng đã có những điệu dân ca đã được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại như: dân ca Ví giặm của tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Dân ca Quan họ của Bắc Ninh.

Danh sách các ca sĩ hát nhạc dân ca hay

Ca sĩ Bùi Thủy

Tuổi thơ cơ cực ở vùng quê lúa Thái Bình đã giúp nữ ca sĩ trẻ Bùi Thúy thấu hiểu hơn ai hết những mất mát, khó khăn mà người dân miền Trung phải gánh chịu khi cơn bão đi qua.

Đối với những ai yêu thích dòng nhạc quê hương, có lẽ Bùi Thúy không phải là cái tên xa lạ. Cô gái quê Thái Bình gây ấn tượng từ cuộc thi Sao mai 2015 tiếp tục tạo sức hút với màn trình diễn xuất sắc trong “Tuyệt đỉnh song ca” năm 2016.

Dù không giành được danh hiệu quán quân nhưng Bùi Thúy đã trở thành cái tên được hàng triệu khán giả yêu mến.

Ca sĩ Sao Mai Hương Ly

Sở hữu chất giọng nữ cao (soprano) đẹp cùng kỹ thuật thanh nhạc chắc chắn, Sao mai Hương Ly đã gây được ấn tượng mạnh với Hội đồng giám khảo và bạn bè, đồng nghiệp tại kỳ thi tốt nghiệp chuyên ngành Thanh nhạc hệ Đại học mới đây và đạt Thủ khoa với điểm 10 tuyệt đối.Cô sinh ra và lớn lên ở Hà Nam, là một trong những cái nôi của hát chèo, gia đình cũng có truyền thống hát chèo, hát văn nên Hương Ly đã thấm nhuần những giai điệu ngọt ngào từ khi còn nhỏ.

Ca sĩ Ngọc Kiều Oanh

Trong giới nghệ sĩ tài tử trên đất Bình Dương, cái tên Ngọc Kiều Oanh được biết đến như một trong những nghệ sĩ trẻ sở hữu một giọng hát hay. Đi lên từ một giọng ca nghiệp dư, giờ đây Kiều Oanh đã có trong tay khá nhiều những giải thưởng, huy chương. Vừa qua, chị còn là một trong 12 thí sinh vào tới vòng bán kết khu vực của Chuông vàng vọng cổ do HTV tổ chức.

Sinh ra và lớn lên tại mảnh đất Tương Bình Hiệp, TP.TDM, từ nhỏ cô bé Kiều Oanh đã thích nghe và mê hát.

Năm 2014, Kiều Oanh được kết nạp vào Hội Văn học nghệ thuật tỉnh. Đây cũng là năm Kiều Oanh gặt hái nhiều thành công trong nghề. Nghệ sĩ sinh năm 1980 này đã mang về giải tư Bông lúa vàng do Đài Tiếng nói Nhân dân TP.HCM tổ chức. Thành công tiếp nối thành công, hồi tháng 5-2015 này, Oanh ẵm về Huy chương vàng Đờn ca tài tử miền Đông Nam bộ, do Bạc Liêu đăng cai tổ chức.

Ca sĩ Phi Nhung

Phi Nhung tên đầy đủ là Phạm Phi Nhung (sinh ngày 10 tháng 4 năm 1972) cô nổi tiếng với dòng nhạc trữ tình, dân ca.

Năm 1998, Phi Nhung là nữ ca sĩ ra nhiều album nhất và doanh số bán chạy thuộc hàng kỷ lục nên người trong giới và khán giả đặt cho nghệ danh ”Nữ hoàng băng đĩa”.

Từ năm 2005, Phi Nhung chính thức được phép trở về biểu diễn tại Việt Nam và trở thành ca sĩ độc quyền của trung tâm băng nhạc Rạng Đông. Ngoài ca hát, Phi Nhung còn tham gia nhiều lĩnh vực khác như diễn viên truyền hình, diễn viên điện ảnh, nghệ sĩ cải lương, nghệ sĩ kịch nói, nghệ sĩ hài, MC.

Ca sĩ Cẩm Ly

Cẩm Ly (sinh ngày 30 tháng 3 năm 1970) là một nữ ca sĩ Việt Nam thuộc dòng nhạc nhẹ, nhạc trữ tình, nhạc có âm hưởng dân ca và nhạc trẻ. Trước đây cô từng là học sinh của THPT Chuyên Lê Hồng Phong tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Từ nhỏ, ba chị em Cẩm Ly đã bộc lộ năng khiếu ca hát. Năm 1993, Cẩm Ly cùng Minh Tuyết đi hát và cùng ngày năm đó cô và em của mình đã đoạt giải nhất song ca do nhà hát Hòa Bình tổ chức.

Năm 2013, Cẩm Ly cùng Minh Tuyết tổ chức liveshow Tự tình quê hương 4 đánh dấu kỷ niệm 20 năm ca hát của hai chị em. Liveshow diễn ra trong hai đêm tại Nhà hát Hòa Bình, Tp. Hồ Chí Minh với sự ủng hộ của đông đảo khán giả.

Trong năm 2014, Cẩm Ly tham gia với vai trò là HLV của Giọng hát Việt nhí đưa Thiện Nhân trở thành Quán quân mùa thứ hai.

Ca sĩ Phương Mỹ Chi

Phương Mỹ Chi sinh ngày 13 tháng 01 năm 2003 là một ca sĩ chuyên hát thể loại nhạc dân ca Nam bộ Việt Nam. Mỹ Chi bắt đầu nổi danh từ khi tham gia và đạt giải á quân chương trình truyền hình thực tế Giọng hát Việt nhí mùa thứ nhất.

Ca sĩ Hồ Văn Cường

Hồ Văn Cường sinh ngày 16 tháng 3 năm 2003, quê tại quê Gò Công – Tiền Giang – Việt Nam, là một ca sĩ. Hồ Văn Cường tham gia cuộc thi Thần Tượng Âm Nhạc Nhí 2016 (Vietnam idol kid) và giành quán quân cuộc thi này với khả năng hát dòng nhạc dân ca truyền cảm và sâu lắng.

Ca sĩ Ngọc Trân

Tổng hợp các ca khúc hay nhất ca sĩ nhạc dân ca Ngọc Trân

Ca sĩ Ngọc Trân là một trong những ca sĩ rất thành công với dòng nhạc trữ tình quê hương. Với sự đam mê dòng nhạc này, cô đã thể hiện tốt những ca khúc về trữ tình quê hương và được đông đảo khán giả biết đến với hình ảnh này. Ngoài ra với khuôn mặt xinh xắn, duyên dáng và với giọng hát ngọt ngào sâu lắng cô càng khiến khán giả yêu thích bài hát hơn. Với sự kết hợp giữa một nhạc sĩ tài năng và cô ca sĩ ngọt ngào, có chung một niềm yêu thích nhạc trữ tình quê hương họ đã tạo ra một bài hát “Hát Về Phù Cát Quê Tôi” chắc chắn sẽ chạm đến trái tim của người nghe, người con xa quê và đặc biệt là những người con Miền Trung Phù Cát.

SƠ LƯỢC VỀ DÂN CA VIỆT NAM

Nguồn gốc:

Dân ca là những bài hát, khúc ca được sáng tác và lưu truyền trong dân gian mà không thuộc về riêng một tác giả nào. Đầu tiên bài hát có thể do một người nghĩ ra rồi truyền miệng qua nhiều người, từ đời này qua đời khác và được phổ biến ở từng vùng, từng dân tộc… Các bài dân ca được gọt giũa, sàng lọc qua nhiều năm tháng bền vững cùng với thời gian.

Âm điệu, phong cách & bản sắc:

Dân ca của mỗi nước, mỗi dân tộc hay của mỗi vùng, mỗi miền đều có âm điệu, phong cách riêng biệt. Sự khác nhau này tùy thuộc vào môi trường sống, hoàn cảnh địa lý và đặc biệt là ngôn ngữ. (Ví dụ: dân ca các dân tộc Tây Nguyên khác với dân ca Nam Bộ…). Nhiều bài dân ca đã đạt tới trình độ nghệ thuật cao và có sức hấp dẫn, truyền cảm mạnh mẽ, được phổ biến sâu rộng.

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với nền văn hóa lâu đời, do đó dân ca Việt Nam thật phong phú. Đa dạng. Kho tàng dân ca Việt Nam bao gồm nhiều vùng miền, nhiều thể loại: Dân ca quan họ ở Bắc Ninh, hát Xoan ở Phú Thọ, hát Ví, hát Trống quân ở nhiều làng quê Bắc bộ, hát Dô ở Hà Tây, hát Ví dặm ở Nghệ An, Hà Tĩnh… ở Trung bộ có Hò Huế, Lý Huế, hát Sắc bùa… ở Nam bộ có các điệu Lý, điệu Hò, nói thơ… Dân ca của các dân tộc miền núi phía Bắc (đồng bào Thái, H’ Mông, Mường…), dân ca của các dân tộc Tây Nguyên (Gia-rai, Ê-đê, Ba-na, Xơ-đăng…) đều có bản sắc riêng.

Từ bao đời nay, dân ca gắn bó với đời sống văn hóa và tinh thần của cộng đồng các dân tộc trên khắp dải đất Việt Nam.

Ngoài những làn điệu thuộc các loại dân ca khác nhau còn có những loại hát có nhạc đệm theo như Chầu Văn, ca trù, ca Huế, ca Quảng, nhạc tài tử miền Nam… và những hình thức ca kịch dân tộc độc đáo như Tuồng, Chèo, Cải lương…  Dân ca luôn được bổ sung và phát triển. Nhiều nhạc sĩ đã dùng chất liệu dân ca để sáng tác nên những bài hát và bản nhạc mới đậm đà màu sắc dân tộc, trở thành những tiêt mục biễu diễn rất hấp dẫn.

Học hát, nghe các làn điệu dân ca và tìm hiểu về dân ca Việt Nam, chúng ta càng thêm yêu mến và tự hào về nhân dân ta, đất nước ta. Dân ca là sản phẩm tinh thần quý giá của cha ông để lại, càng trân trọng, giữ gìn, học tập và tiếp tục phát triển vốn quý ấy.

Phân loại:

Thường thì sự phân loại căn cứ vào nơi phát sinh ra những bài dân ca ấy dưới các dạng hò, vè, lý… đặc biệt là các bài dân ca Nam Bộ và dân ca quan họ Bắc Ninh.

1. Vì sao hát ả đào gọi là hát ca trù

Ở cửa đền ngày xưa có lệ hát thẻ, thẻ gọi là trù, làm bằng mảnh tre ghi chữ đánh dấu, dùng để thưởng ả đào thay cho tiền mặt.

Khi hát quan viên thj lễ chia ngồi hai bên, một bên đánh chiêng và một bên đánh trống. Chỗ nào ả đào hát hay, bên trống thưởng một tiếng chát ,bên chiêng đánh một tiếng chiêng rồi thưởng luôn cho một cái trù. Đến sáng đào kép cứ theo trù thưởng mà tính tiền, ví dụ được 50 trù, mà trị giá mỗi trù ấn địnhlà 2 tiền kẽm, thì làng phải trả 10 quan tiền. Vì thế hát ả đào gọi là hát ca trù nghĩa là hát thẻ…

2. Vì sao hát ả đào gọi là hát nhà tơ?

Ngày xưa dân chúng ít khi tìm ả đào về nhà chơi, chỉ các quan khi yến tiệc trong dinh hay trong ty (tơ) mới tìm ả đào (Dinh Tuần phủ gọi là Phiên ty, dinh Án sát gọi là Niết ty). Vì thế hát ả đào còn được gọi là hát nhà tơ, nghĩa là hát ở trong ty quan.

3. Vì sao hát ả đào gọi là hát hát nhà trò?

Khi ả đào hát ở cửa đền có bỏ bộ, miệng hát tay múa uốn éo lên xuống, làm bộ điệu người điên, ngưới say rượu, người đi săn,… Vì vừa hát vừa làm trò nên gọi là Hát nhà trò.

[Theo Việt Nam ca trù biên khảo]

Mới đây, Đoàn chèo Hải Phòng đã có buổi diễn báo cáo Hội đồng nghệ thuật và khán giả vở diễn “Đồng tiền Vạn Lịch”, một vở chèo cổ được xây dựng kịch bản dựa trên tích truyện văn học dân gian. Ngay trong buổi diễn báo cáo, vở chèo “Đồng tiền Vạn Lịch” đã nhận được nhiều lời ngợi khen từ Hội đồng nghệ thuật cũng như khán giả. Hiện Đoàn chèo Hải Phòng vẫn đang tích cực hoàn thiện để nâng cao chất lượng cho vở.

Văn hóa Quan họ là một hình thái hoạt động văn hóa mang tính độc đáo trong đời sống sinh hoạt cộng đồng của người dân Bắc Ninh – Kinh Bắc. Trong kho tàng dân ca Việt Nam, Dân ca Quan họ Bắc Ninh là loại hình dân ca tiêu biểu nhất, phát triển đạt tới trình độ cao, hoàn chỉnh cả về phương diện âm nhạc, lời ca và hình thức trình diễn.

Sức sống của Di sản văn hóa Quan họ

Ngày 30/9/2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã chính thức được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sau gần 10 năm kể từ ngày được vinh danh, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã có sức sống lan tỏa mãnh liệt.

Theo kết quả điều tra, khảo sát cho thấy, hiện nay trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh có 44 làng Quan họ gốc, 396 Câu lạc bộ Quan họ thực hành với 8.465 người tham gia, trong đó có 593 người có khả năng truyền dạy… Số người tham gia các Câu lạc bộ tập trung ở cả ba thế hệ, tỷ lệ nam giới chiếm khoảng 30%, nữ giới chiếm 70% trên tổng số.

Trên địa bàn toàn tỉnh có 547 lễ hội và được diễn ra trong cả năm, tập trung vào mùa xuân. Hầu hết các lễ hội đều có các hoạt động mang đậm sinh hoạt văn hóa Quan họ. Không chỉ có vậy, Quan họ còn được hát mừng khi nhà có tiệc vui hay khi các tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp khai trương, Hội nghị và hát Quan họ phục vụ khách du lịch khi về với quê hương Bắc Ninh.

Bên cạnh đó, Dân ca Quan họ Bắc Ninh cũng được truyền dạy cho học sinh trong các trường học trên địa bàn tỉnh. Tài liệu dạy hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong các nhà trường được thẩm định về khoa học Âm nhạc và khoa học Sư phạm. Sau khi thẩm định, tài liệu chính thức được đưa vào giảng dạy trong các nhà trường phổ thông trên địa bàn tỉnh bắt đầu từ năm học 2011-2012.

Thực trạng những mối đe dọa ảnh hưởng đến di sản

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi cơ cấu xã hội, cùng với những điều kiện khác đã tạo ra nhiều cơ hội đối thoại mới giữa các cộng đồng, đồng thời cũng làm nảy sinh những mối đe dọa về sự suy thoái, biến dạng của di sản.

Bản chất của Dân ca Quan họ Bắc Ninh là tập quán xã hội – phương thức sinh hoạt cộng đồng. Tuy nhiên, ngày nay phương thức sinh hoạt này ở một phương diện nào đó đang bị coi là một thương phẩm để mưu cầu lợi nhuận. Vậy nên, tính chất của nó có phần bị biến dạng.

Vấn đề đô thị hóa cũng tác động không nhỏ tới việc bảo vệ các không gian tự nhiên. Dân ca Quan họ Bắc Ninh được hình thành và phát triển gắn liền với các không gian văn hóa làng xã.

Hiện nay, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa ở Bắc Ninh được phát triển mạnh mẽ, một số làng Quan họ gốc nay đã thành phố, thành phường. Không gian văn hóa Quan họ làng xã truyền thống đang bị thu hẹp dần.

Thêm nữa, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đang là nội dung thu hút và hấp dẫn khách du lịch. Du lịch tìm hiểu về văn hóa Quan họ có thể phát huy, biến tiềm năng của văn hóa Quan họ thành động lực phát triển.

Tuy nhiên, du lịch có thể khiến cho các hình thức trình diễn, không gian trình diễn, thậm chí tính chất của Dân ca Quan họ có thể bị biến đổi.

Công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản

Để thực hiện tốt công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh, UBND tỉnh Bắc Ninh tiếp tục tuyên truyền, quảng bá về di sản; duy trì các Câu lạc bộ Dân ca Quan họ Bắc Ninh sinh hoạt thường xuyên và tổ chức truyền dạy Dân ca Quan họ Bắc Ninh tại cộng đồng; phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tiếp tục thực hiện chương trình giảng dạy Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong các trường học; hỗ trợ đầu tư tu bổ, xây dựng một số thiết chế văn hóa phục vụ nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản; ban hành cơ chế chính sách tôn vinh, đãi ngộ nghệ nhân.

Thực hiện cam kết với UNESCO về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca Quan họ, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phát động các cấp, ngành và cộng đồng nhân dân các địa phương triển khai thực hiện các đề án, chương trình nhằm bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ và đạt được nhiều kết quả tiêu biểu: tổ chức thành công Lễ khai mạc Festival năm 2010 gắn với Lễ đón nhận Bằng công nhận dân ca Quan họ Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; hằng năm tổ chức Hội thi hát dân ca Quan họ vào dịp đầu xuân; đầu tư cơ sở vật chất trang thiết bị cho các làng quan họ gốc và các Câu lạc bộ Quan họ…

Đặc biệt, Bắc Ninh là tỉnh đi đầu cả nước trong việc xây dựng cơ chế chính sách tôn vinh đãi ngộ nghệ nhân di sản văn hóa, trong đó có nghệ nhân quan họ.

Sau gần 10 năm được UNESCO vinh danh, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Dân ca Quan họ của tỉnh Bắc Ninh đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế, khó khăn cần phải khắc phục hơn nữa.

Văn hóa công nghiệp với nhịp sống, lối sống nhanh, gấp và hội nhập quốc tế với các làn sóng ngoại lai đa chiều đã ảnh hưởng lớn đến sức sống của nền văn hóa dân tộc nói chung và văn hóa quan họ nói riêng.

Công tác tuyên truyền, quảng bá đã được quan tâm nhưng chưa thống nhất và toàn diện về giá trị của di sản; văn hóa cần gắn kết tốt hơn để phát triển du lịch.

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa chưa khai thác, phát huy được tiềm năng của di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế – xã hội. Công tác truyền dạy Dân ca Quan họ ở cộng đồng chưa thực sự được tổ chức bài bản. Việc đầu tư phục dựng một số thiết chế để thu hút và lưu giữ khách du lịch chưa được triển khai.

Nhận thức của một số cấp ủy Đảng, Chính quyền cơ sở về di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh còn hạn chế nên chưa có sự quan tâm một cách tích cực trong thực hiện.

Để tiếp tục làm tốt công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đề nghị Tổ chức UNESCO và Chính phủ quan tâm hơn nữa về chủ trương, cơ chế chính sách, kinh phí để thực hiện tốt hơn nữa Chương trình cam kết với UNESCO về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Quan họ.

Minh Hằng

Theo baomoi.com

Xem, nghe giải thích, tìm hiểu về nghệ thuật truyền thống là một phần của chương trình học tập trong nhà trường. Các màn diễn, nhân vật của nghệ thuật dân gian giúp người nghe có được cảm thụ văn học tốt hơn, nhận diện, cảm thụ nghệ thuật chuẩn xác hơn… Nhưng, cách thức giảng dạy sân khấu truyền thống cho các em thiếu nhi, học sinh, sinh viên luôn đòi hỏi phải có phương pháp riêng. Đề cập vấn đề “Nghệ thuật Chèo truyền thống với khán giả trẻ”, mời quý vị và các bạn cùng theo dõi cuộc trò chuyện giữa phóng viên chương trình với nghệ sỹ Trần Thái Sơn, diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam

Mỗi lần được đứng trên sân khấu biểu diễn trước hàng chục, hàng trăm khán giả chăm chú lắng nghe, những nghệ sĩ trót mang nghiệp với tuồng như được tiếp thêm sức mạnh.

Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm của lịch sử, tuồng vẫn có một vị thế riêng trong dòng chảy văn hóa xứ Quảng. TRONG ẢNH: Một cảnh trong vở tuồng Trần Bình Trọng do Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh biểu diễn. (Ảnh do Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh cung cấp)

Làng Khánh Đức được dân xứ Thanh-Nghệ lập giữa đầu thế kỷ XIX khi vua Minh Mạng cho cắt bốn tổng của huyện Duy Xuyên và một tổng của huyện Lễ Dương (nay là huyện Thăng Bình) lập nên huyện Quế Sơn. Trong khoảng thời gian này, một nhóm nghệ sĩ hát bội từ kinh thành Huế đưa vợ con băng qua vùng đất Phú Xuân vào lập ngôi làng nhỏ trên vùng đất Khánh Đức, đặt tên Đức Giáo và lấy xướng ca làm nghề.1. Tư liệu về nghệ thuật Tuồng xứ Quảng ghi rõ, giai đoạn đầu đến cuối thế kỷ XIX, trên vùng đất Quảng Nam hình thành 2 gánh hát Đức Giáo (nay thuộc xã Quế Châu, huyện Quế Sơn) và Khánh Thọ (nay là TP. Tam Kỳ); họ lưu diễn khắp nơi, từ làng trên xóm dưới, che bạt làm rạp giữa bãi làng.

Gánh Đức Giáo đi diễn khắp nơi, thỉnh thoảng được mời vào cung đình phục vụ nhà vua. Những lúc hưng thịnh, gánh chia làm 2 đội thay nhau đi biểu diễn. Nay, vùng Quế Châu,  các cụ cao niên vẫn ngâm nga câu xướng “Hữu đinh vô điền, xuất ca chi các huyện hạt, dĩ thu ngân sung nạp ngân đinh” (Có đinh mà không có ruộng, đi hát khắp các huyện hạt lấy tiền để nạp thuế đinh) hay “Đức Giáo vô địa lập chùy dĩ xướng ca vi nghệ” (Làng Đức Giáo không mảnh đất cắm dùi lấy xướng ca làm nghề) để nhắc lại một thời quá khứ vàng son của gánh hát dân gian này.

Trong khi đó, gánh hát Khánh Thọ tương truyền có từ thời Gia Long (1802-1820) do một nhóm ăn mày lập gánh mua vui rồi thành nghiệp, được xem là gánh hát của người nghèo, được yêu thích bởi sự dân dã, gần gũi với đời sống thường nhật của người dân.

Vào thời huy hoàng nhất, gánh Khánh Thọ được biết đến với những tên tuổi như ông Giờ, ông Thuyền, ông Thi, ông Trí, ông Nhi, ông Từ, Bảy Xiên, Tám Xẹo, Sáu Xẻ… Đặc biệt, thấy được nhu cầu thưởng thức của khán giả, nhiều người như ông Nhưng Ấm, ông Nhồng đã tách ra lập gánh hát riêng.

Cùng với sự hưng thịnh của Đức Giáo và Khánh Thọ, khoảng đầu thế kỷ XX, trên khắp vùng Quảng Nam-Đà Nẵng, nhiều trường tuồng, rạp hát ra đời như Chú Châu (Hội An), Bàu Toa (xã Đại Thanh, huyện Đại Lộc), Trường Tuồng Vĩnh Điện (thị trấn Vĩnh Điện, huyện Điện Bàn), Miếu Bông (xã Hòa Phước, huyện Hòa Vang)…

Lúc này, nghệ thuật tuồng có sự chuyển biến mạnh mẽ, bên cạnh nghệ thuật biểu diễn dân gian, sân khấu quần chúng đã xuất hiện thêm loại hình sân khấu giải trí, mua vui cho những khán giả có điều kiện về kinh tế.

Một thời gian dài, diễn tuồng đã ăn sâu vào đời sống tinh thần của người dân xứ Quảng. Sân bãi đầu làng, cuối xóm mỗi khi có đoàn tuồng về biểu diễn thường chật kín người xem. Thế nhưng, như nhiều loại hình giải trí khác, theo dòng lịch sử phát triển của dân tộc, nghệ thuật tuồng cũng bị ảnh hưởng, không chỉ mang nội dung truyền thống mà có xu hướng đổi mới, mở ra giai đoạn tuồng tiểu thuyết, tuồng xuân nữ, tuồng kiếm hiệp, tiếp thu những giá trị của nghệ thuật cải lương miền Nam để làm phong phú hình thức diễn tuồng. Cùng với phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc, nghệ sĩ tuồng đã có những vở diễn khai thác đề tài yêu nước, tiêu biểu như Kiều Quốc Sĩ, Anh Lan, chị Lan của soạn giả Tống Phước Phổ…

2. Ngày 8-6-2015, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Tuồng xứ Quảng ở Đà Nẵng là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, là món quà quý giá với nhiều thế hệ nghệ sĩ tuồng đã và đang công tác tại Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh.

Tiền thân là Đoàn tuồng Giải phóng Quảng Nam, thành lập ngày 21-7-1967 tại căn cứ kháng chiến khu V, Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh trải qua bề dày gần 50 năm, dàn dựng, biểu diễn khoảng 100 vở các thể loại, nội dung khác nhau từ kinh kịch, dã sử, dân gian, truyền thuyết lịch sử, truyền thống yêu nước đến đề tài hiện đại, phóng tác từ kịch bản nước ngoài…

Là người được các thế hệ sau này tôn là “hậu tổ nghề Tuồng”, Nguyễn Hiển Dĩnh đã viết và soạn lại trên 20 vở tuồng như “Phong Ba Đình”, “Lục Vân Tiên”, “Giáp kén xã nhộng”, “Lý Mã Hiền”, “Võ Hùng Vương”… Kịch tuồng của Nguyễn Hiển Dĩnh mang lời văn, lời thơ giản dị, sử dụng ca dao tục ngữ cho lời thoại ngắn gọn, súc tích.

Trọn một đời cống hiến cho nghệ thuật, Nguyễn Hiển Dĩnh đã đào tạo nhiều học trò xuất sắc, trong đó có Nguyễn Nho Túy, Chánh Đệ, Chánh Phẩm, Văn Phước Khôi, Nguyễn Lai – được triều Nguyễn phong là Ngũ Mỹ, là 5 người đóng tuồng giỏi nhất của xứ Quảng thời bấy giờ.

Bén duyên với tuồng và gặp người bạn đời của mình trong những chuyến lưu diễn, đến nay vợ chồng NSND Thu Nhân, NSƯT Cao Đình Liên dường như đã đi trọn một đời tuồng.

Với Thu Nhân, bà làm quen với môn nghệ thuật này từ năm 1969 rồi thấm dần vào máu thịt lúc nào không hay. Ngày mới vào nghề, bà ghiền tuồng đến nỗi nhiều đêm về nằm mơ thấy mình chuẩn bị diễn mà chưa thay quần áo, đến lớp học mà chưa kịp hóa trang, luống cuống sợ thầy mắng mà tỉnh ngủ.

Thời gian khó, những thế hệ nghệ sĩ đi trước như bà thường xuyên có những chuyến lưu diễn về vùng sâu vùng xa. Ban đêm rét lạnh, quần áo mang theo không đủ ấm, kê bàn ghế làm giường, khó khăn đủ bề nhưng chẳng bao giờ bà có suy nghĩ sẽ bỏ tuồng. Bà bảo, tuồng như liều thuốc mê, học tới đâu mê tới đó nên dù khó khăn cũng quyết ở lại với tuồng.

Một số nghệ sĩ ở Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh kể rằng, khi còn sống, nghệ nhân Hồ Hữu Có đã truyền dạy cho bao thế hệ nghệ sĩ hầu hết các động tác trong vũ đạo tuồng. Ông từng chia sẻ, trong tuồng, nếu đem so sánh giữa hát và điệu bộ thì kẻ tám lạng, người nửa cân. Ví như trong vở tuồng “Giáp thập điều” dịch từ kinh kịch Trung Quốc, nhân vật Hoàng Phi Hổ khi quyết định bỏ vua Trụ tàn ác ra đi mang theo tâm trạng đi cũng dở, ở không đành.

Nhân vật nếu chỉ đọc lời thoại “Lụy san san nửa đi nửa ở” mà thiếu những vũ đạo biểu hiện sự giằng co trong suy nghĩ, những cái khoát tay dứt khoát, những động tác “khán” mạnh mẽ thì khó thể hiện được nội tâm nhân vật. Diễn tuồng khó là vậy nên không phải ai bước vào nghề cũng nổi tiếng và để lại ấn tượng trong lòng khán giả.

3. Cùng với niềm vui tuồng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, thời gian qua, Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh tiếp tục đẩy mạnh việc đưa tuồng xuống phố, đến các trường học trên địa bàn thành phố Đà Nẵng với mong muốn loại hình nghệ thuật này tiếp cận với nhiều đối tượng khán giả. NSƯT Phạm Thanh Tỵ, nguyên Trưởng phòng Nghiệp vụ Nhà hát tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh cho biết, mỗi năm ngoài diễn tuồng tại nhà hát từ 30 đến 40 buổi, đoàn còn tổ chức những chuyến lưu diễn theo hợp đồng hội làng, phục vụ lãnh đạo thành phố đón tiếp các đoàn khách…

Cũng theo NSƯT Thanh Tỵ, để khán giả, đặc biệt là khán giả trẻ hiểu và yêu nghệ thuật tuồng không phải chuyện một sớm một chiều hoặc chỉ vài buổi tiếp xúc là xong. Bên cạnh việc đào tạo đội ngũ nghệ sĩ kế cận, người làm công tác quản lý văn hóa cần phải hình thành những thế hệ khán giả yêu sân khấu dân gian. Có như vậy tuồng mới thật sự tìm lại được chỗ đứng trong lòng dân chúng.

Trong khi khán giả Đà Nẵng dần được tiếp cận nhiều hơn với nghệ thuật tuồng thì các làng, xã ở tỉnh Quảng Nam cũng thường xuyên tìm đến Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh kèm theo lời mời diễn. Đơn cử mới đây, vợ chồng ông Đinh Hoàng Nghị, Trưởng ban đi rước ở làng Phước Thượng, xã Quế Thuận, huyện Quế Sơn (Quảng Nam) đã đi một quãng đường dài gần 100 km ra Đà Nẵng mời đoàn tuồng về diễn trong Lễ hội mục đồng sắp diễn ra tại địa phương.

Có thể nói, mỗi lần được đứng trên sân khấu biểu diễn trước hàng chục, hàng trăm khán giả chăm chú lắng nghe đã như tiếp thêm sức mạnh cho những nghệ sĩ trót mang nghiệp với tuồng.

Nguồn: Theo Đà Nẵng Online

Đã có không ít nghệ sĩ bị trượt NSƯT, NSND chỉ vì “vạ miệng”, kiêu căng, cái tôi lớn, nhưng cũng có trường hợp chính hội đồng xét tặng danh hiệu cũng vi phạm nguyên tắc nhưng đợt sau vẫn tiếp tục được “tín nhiệm”.

Chuyện hi hữu: Thành viên hội đồng bị “gài bẫy”

Quá trình xét tặng danh hiệu NSƯT, NSND trải qua 4 cấp, cấp thấp nhất cũng 5-7 người, cấp cao nhất là Hội đồng quốc gia cỡ chừng 30 thành viên của nhiều lĩnh vực.

Để hiểu hết về các lĩnh vực khác là điều không phải thành viên nào cũng làm được.

Thế nên, chuyện sai sót là không tránh khỏi. Câu hỏi đặt ra, tại sao nghệ sĩ có sai sót, thậm chí là vạ miệng cũng bị đưa lên bàn cân đợt này qua đợt khác, nhưng chuyện hội đồng làm sai lại “chìm xuồng”?

Trong câu chuyện trao đổi với NSND Bùi Đắc Sừ, thành viên hội đồng cấp Bộ và cấp Nhà nước, ông chia sẻ rằng, từng nhiều lần ngồi ghế hội đồng, ông luôn làm đúng theo tinh thần trách nhiệm được giao, không tư lợi, không làm những điều khuất tất để mang tiếng và ngượng với đồng nghiệp.

Tuy nhiên, có một lần mà đến giờ, không chỉ ông mà các thành viên hội đồng khác cũng cảm thấy ân hận.

NSND Bùi Đắc Sừ trao đổi với phóng viên xung quanh câu chuyện xét tặng danh hiệu

Đó là trường hợp của một họa sĩ sân khấu. Theo đánh giá của ông Bùi Đắc Sừ chỉ người này chỉ xứng NSƯT, dù có tên trong danh sách xét tặng NSND.

Các thành viên trong hội đồng cũng đồng ý như vậy. Nhưng sau đó, nghệ sĩ này đến từng nhà của các thành viên để “nói khó” rằng, em biết mình kém, nhưng em chỉ xin anh một phiếu để khi công bố kết quả cho đỡ ngượng.

Ai dè, khi hội đồng công bố kết quả, ông này có  tất cả phiếu thuận của hội đồng. Lúc này, những người “cầm cân nẩy mực” mới té ngửa là hóa ra, ai cũng được nghệ sĩ này đến nhà “nói khó” câu đó.

Cuối cùng thì người này vẫn được phong NSND. Cứ cho là vì “sự đã rồi” khi công bố kết quả, nhưng theo quy chế, các trường hợp được hội đồng chuyên ngành thông qua và trình lên thì vẫn còn một hội đồng cuối cùng là cấp quốc gia.

Hội đồng này có sự đại diện nhiều lĩnh vực, cấp lãnh đạo trong nghành văn hóa để rà soát lại các trường hợp. Họ vẫn có quyền gạt đi các trường hợp không xứng đáng (nhưng không được đề xuất thêm).

Vậy thì sao trường hợp “đi đêm”, ăn gian này vẫn không bị xét lại? Các thành viên hội đồng vì sao không ai dám nói ra sai sót “bị gài” này?

Vi phạm quy chế, vi phạm đạo đức: Người gạt, người được bỏ qua

Tại đợt xét duyệt lần này, có một số trường hợp nghệ sĩ được đánh giá là “cánh chim đầu đàn” của ngành nhưng khi ra hội đồng lại gặp phải nhận xét rất gây tranh cãi là “vi phạm quy chế”, “có vấn đề về đạo đức”.

Như nghệ sĩ múa Tuyết Minh – chuyên viên phòng nghệ thuật- Cục nghệ thuật biểu diễn.

Trong quá trình tiếp xúc với các thành viên hội đồng, các nghệ sĩ, chúng tôi đều nhận được các đánh giá khen ngợi tài năng dành cho nghệ sĩ Tuyết Minh.

12 huy chương vàng với nghệ sĩ múa có thể được coi là một kỷ lục, bởi với ngành múa rất ít hội diễn và đạt huy chương vàng là vô cùng khó.

Số lượng huy chương cho các đoàn cũng luôn bị khống chế là không vượt quá 30%. Vậy nhưng, trong 17 năm gắn bó với ngành múa chuyên nghiệp, nghệ sĩ Tuyết Minh đã liên tục gặt hái huy chương.

Thế nhưng, danh hiệu NSƯT tưởng đơn giản thế mà sao xa vời với chị đến vậy?

Nói chị vi phạm quy chế khi là người của Cục mà lại thành lập đoàn múa tư nhân.

Nhưng trong văn bản Số 12/QĐ-GMVN ký ngày 22/12/2010 mà nghệ sĩ này cung cấp cho báo chí thì được biết, Quyết định thành lập Đoàn múa Khám Phá hiện thuộc Công ty TNHH Dịch vụ truyền thông Gương mặt Việt Nam, trên cơ sở tiếp nhận Đoàn múa Khám Phá do Tuyết Minh sáng lập năm 2005.

Đoàn múa Khám Phá được sử dụng trụ sở, tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản của công ty trong các giao dịch với cơ quan, tổ chức bên ngoài”.

Theo đó, ngay sau quyết định thành lập Đoàn múa Khám Phá, nghệ sĩ Tuyết Minh từ vai trò sáng lập đoàn đã xin đứng ở vị trí cố vấn để không vi phạm quy chế.

Người đứng đầu đoàn múa hiện nay được ghi trong quyết định thành lập là bà Đoàn Khánh Diệp chứ không phải nghệ sĩ Tuyết Minh.

Ngoài vấn đề này, tại Hội đồng cấp Nhà nước, nghệ sĩ Tuyết Minh bị trượt và được hội đồng này trả lời là do vi phạm quy chế, có vấn đề về đạo đức.

Trong quá trình tìm hiểu, chúng tôi được biết, nghệ sĩ Tuyết Minh cũng từng xảy ra một hai lần va chạm về lời nói với lãnh đạo, nhưng để thành văn bản hay quyết định vi phạm thì chị chưa nhận được.

“Án tại hồ sơ”, nhưng trong khi không có bằng chứng cụ thể, xác thực, chỉ căn cứ vào lời nói mà các thành viên hội đồng vẫn đồng thuận không bỏ phiếu cho nghệ sĩ Tuyết Minh.

Kết luận của Nhà hát chèo Việt Nam về những sai sót của ông Bùi Đắc Sừ khi ông còn làm trưởng đoàn

Trong khi đó, trường hợp của ông Bùi Đắc Sừ, vi phạm quy chế của cơ quan khi ông còn làm trưởng đoàn lại vẫn được phong NSND đợt 6/2007.

Bản thân ông Sừ cũng thừa nhận với phóng viên, ông có làm sai nguyên tắc chi tiêu của đoàn khi trích 10% tiền vở diễn cho địa phương trong khi chưa có quy định.

Sau đó, ông bỏ chức trưởng đoàn và sang phòng nghệ thuật làm việc là do “tự ái”.

Dù vậy, ông Sừ vẫn được tín nhiệm giữ nhiều trọng trách tại Nhà hát chèo VN, nhận các giải thưởng lớn của nhà nước trao tặng.

Và mới đây nhất, do không có văn bản giấy tớ chứng minh ông Sừ tham ô công quỹ như lời nghệ sĩ Minh Thu tố cáo (văn bản chỉ ghi ông Sừ làm sai nguyên tắc chi tiêu), một tờ báo đã phải đính chính.

Vậy thì với trường hợp của nghệ sĩ Tuyết Minh, khi không có văn bản vi vi phạm quy chế làm việc của cơ quan, sao vẫn được coi là bằng chứng để trượt danh hiệu?

Có nghệ sĩ ví von: Nghệ sĩ Minh Thu phát biểu trên facebook cá nhân rằng, “còn Bùi Đắc Sừ ngồi ghế hội đồng thì ngành chèo còn thiệt”.

Vậy sao không thấy ông “tự ái” như khi rời ghế trưởng đoàn sang làm chuyên viên? Vẫn kiên trì ngồi ghế hội đồng hết mùa này đến mùa khác?

Trượt NSND chỉ vì “ghét cái thái độ”

Một thành viên hội đồng nghệ thuật năm nay (chúng tôi xin phép giấu tên) tiết lộ lý do khiến cố nghệ sĩ Nguyễn Anh Dũng bị trượt danh hiệu NSND từ đợt 7/2011.

Người này kể rằng: Khi còn làm Giám đốc Nhà hát kịch Việt Nam, nghệ sĩ Anh Dũng được mời làm thành viên hội đồng xét duyệt.

Có một thực tế là không phải thành viên hội đồng nào cũng có khả năng bao quát hết các lĩnh vực sân khấu khác, không biết hết tài năng của từng diễn viên được xét, nhất là lĩnh vực phim ảnh.

Nhưng nghệ sĩ Anh Dũng do đóng nhiều phim nên cũng quen mặt hết các diễn viên. Vì vậy, đến hồ sơ nào ông cũng nói “cậu này từng là học trò của tôi ấy mà”.

Vậy là các ông hội đồng khác thấy “ngứa mắt”, cho như thế là kiêu căng. Khi nghệ sĩ Anh Dũng được xét NSND thì các thành viên không bỏ phiếu vì “ghét cái thái độ” chứ không phải vì vấn đề tài năng hay đạo đức.

Câu chuyện gây nuối tiếc và cả trách cứ khi đã chậm trễ trong việc vinh danh, làm giảm đi ý nghĩa cua danh hiệu cao quý.

Hay như có trường hợp nghệ sĩ từng mang dao đến dọa lãnh đạo ngành mình vì bất đồng trong công việc, phải điều chuyển sang đơn vị khác. Nhưng tại đây, nghệ sĩ này vẫn được được xét các danh hiệu cao nhất.

Nghệ sĩ Minh Thu được hầu hết người trong nghề đánh giá là con chim đầu đàn của ngành chèo. Tuy nhiên, ông Bùi Đắc Sừ lại cho rằng, bà diễn xạo, hình thức không phù hợp nên chỉ xứng là NSUT

NSƯT Minh Thu cũng được những người trong giới đánh giá là cánh chim đầu đàn của ngành chèo.

Là con gái của NSND Mạnh Tuấn- người được mệnh danh là “vua hề làng chèo”, nghệ sĩ Minh Thu đã thừa hưởng  nhiều tinh túy của cha mình để lại cho ngành chèo.

Bà cùng với nghệ sĩ Thanh Ngoan, Xuân Hinh, Khắc Tư, được đánh giá điển hình của ngành chèo, được giới trong nghề nể phục về tài năng.

Năm 1997, bà được phong NSƯT, nhưng đã 18 năm trôi qua, dù đã về hưu nhưng bà vẫn miệt mài truyền thụ các vai chèo mẫu cho thế hệ trẻ, vẫn gặt hái huy chương.

Sau NSƯT, bà có thêm 2 HCV nhưng vẫn không được xét NSND. Lý do được đưa ra là “diễn xạo”, “ngoại hình không phù hợp”.

Nghệ sĩ Xuân Hinh cũng được đa số người dân trong nghề đánh giá là quá xứng đáng, để lại dấu ấn số 1 với các vai hề chèo.

Anh không chỉ hát chèo mà còn hát văn, hát xẩm, đóng góp vào việc bảo tồn nghệ thuật truyền thống khi bỏ kinh phí để sưu tầm, hoàn thành DVD 8 trích đoạn chèo tiêu biểu như: Hề cu Sứt, Thầy bói đi chợ, Phù thủy sợ ma, Hề mồi đố đá, Lý trưởng mẹ Đốp, Hề gậy theo thầy, Thị Màu lên chùa, Thầy đồ dạy học.

Với những đóng góp này, anh được vinh danh trong lễ trao giải San Francisco Award 2013 do một tổ chức của Mỹ trao tặng.

Nghệ sĩ Xuân Hinh được một tổ chức của Mỹ vinh danh vì có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn nghệ thuật truyền thống

Lý do anh không được xét NSND đợt này là bởi không có huy chương. Thực ra, đã từ lâu, Xuân Hinh tự rút lui khỏi các hội diễn vì không còn tin tưởng.

Nhiều nghệ sĩ tên tuổi được vinh danh nhưng vẫn có không ít trường hợp tài năng không có mà vẫn được trao huy chương để có đủ thành tích nhận danh hiệu.

Vì cảm tính, chỉ “nghe nói” nên mới có chuyện, nghệ sĩ tài năng Diễm Lộc của ngành chèo đã 76 tuổi vẫn còn trong danh sách xét.

Có thành viên hội đồng ngỡ ngàng cứ nghĩ bà phải được phong NSND từ lâu rồi mà sao vẫn “ngồi cùng mâm” với thế hệ học trò trong danh sách.

Lý do cũng là bị “soi” về đời sống cá nhân của bà khi còn trẻ. Sau lần bị trượt, bà tự ái không làm đơn nữa, chỉ miệt mài với việc giảng dạy, truyền thụ kiến thức trong mấy chục năm qua cho thế hệ trẻ đến tận bây giờ.

Lần này là do các con bà thấy tiếc cho mẹ mà làm đơn xin xét. Thật đáng mừng là trong danh sách NSND được thông qua đợt này đã có tên nghệ sĩ Diễm Lộc.

Và còn nhiều nữa những cái tên “cây đa cây đề” của sân khấu bị đánh trượt chỉ vì những lý do thiếu cơ sở, quá soi xét vào cá tính, cái tôi của nghệ sĩ mà phủ nhận những công lao và tài năng được đánh giá là chưa có người thứ 2 thay thế, như Minh Thu, Thanh Ngoan, Xuân Hinh…

Theo: Giadinh.net.vn

Những thập niên 60 và 70 (thế kỷ XX) có lẽ là thời hoàng kim của cải lương. Lúc bấy giờ cải lương là món ăn tinh thần được người dân yêu chuộng nhất, vượt trội hơn cả ca nhạc và thoại kịch. Vé chợ đen luôn có mặt ở tại cửa rạp với giá có khi gấp đôi mà người xem vẫn chấp nhận. Hiện tượng “mua dàn” thường xảy ra, vì người “mua dàn” cầm chắc tiền lời trong tay. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao cải lương thời ấy lại được yêu chuộng như vậy?

Các thế hệ nghệ sĩ cải lương.

* Thứ nhất là, đào kép có thực tài, diễn xuất nhập vai, ca hay, múa giỏi, khá gần gũi với quần chúng, được quần chúng ái mộ và đã phong cho họ những mỹ danh xứng đáng với tài năng của họ.

Đó là “Đệ nhất danh ca miền Nam” cho Út Trà Ôn; “Sầu nữ” cho Út Bạch Lan; “Cải lương chi bảo” cho Bạch Tuyết; “Thanh sắc vẹn toàn” cho Thanh Nga; “Tiếng ca huyền diệu” cho Minh Cảnh…

* Thứ hai là, nhờ nhiều soạn giả tài hoa, mang nhiều tâm huyết, đã cho ra nhiều kịch bản (vở tuồng) xuất sắc, nội dung khai phóng, gây ấn tượng mạnh cho người xem.

Đó là Hà Triều Hoa Phượng với Tấm lòng của biển, Nửa đời hương phấn, Tuyệt tình ca (viết chung với Ngọc Điệp)…. và nhất là Con gái chị Hằng. Vở này đã diễn suốt 21 đêm liên tục tại rạp Nguyễn Văn Hảo (Rạp Công Nhân ở TP. Hồ Chí Minh ngày nay). Đó là Thu An với Nắng chiều trên sông Dịch, Hai chiều ly biệt, Lá của rừng xanh. Đó là Qui Sắc với Người vợ không bao giờ cưới, Khi rừng mới sang thu… Đó là Nguyên Thảo với Tâm sự loài chim biển…

Những nhân vật của những vở tuồng ấy đã “bình dân hóa” trong quảng đại quần chúng: Người ta đã gán tên những nhân vật trong vở tuồng cho những ai ngoài đời có những hoàn cảnh tương tự, như “Phà Ca” (trong Người vợ không bao giờ cưới), “Áo Vũ Cơ Hàn” (trong Tâm sự loài chim biển), “Ông Cò quận chín” (trong Tuyệt tình ca)…

Tuồng tích đã hay mà “văn chương” trong các vở tuồng cũng được các soạn giả trau chuốt kỹ càng; lại được đưa vào nhạc càng bóng bẩy, dịu êm, làm người xem (nghe) mê mệt:

“Lòng hẹn lòng, khi chia tay, như xé nát tâm hồn ai.
Trời lạnh lùng, mây cô đơn, buồn giăng khắp miền quan tái…”. (Mắt em là bể oan cừu)

Hay: “…Thì chị cũng sẽ về với em,
Để mừng ngày em xuất giá.
Cho vui lòng ba với má,
Chị cũng nở mặt nở mày với lối xóm bà con…”. (Nửa đời hương phấn)

Lại có những lời văn đẹp như một bài thơ:

“Mới đầu hôm mà tóc ta bạc gần nửa mái,
Mới đầu hôm mà rượu cạn mấy mười ly.
Mới đầu hôm mà sự thế đổi thay…”. (Thuyền ra cửa biển)

Hơn thế nữa, có những câu xứng đáng là danh ngôn:

“Thà ngu như con thiêu thân mà chết ngoài ánh sáng,
Còn hơn khôn như con chuột mà chết trong ống cống”. (Tấm lòng của biển) Chúng tôi nhớ, sau khi vai Tấn (Hữu Phước đóng), nói câu nầy thì cả rạp vỗ tay rần rần. Một ông ngồi kế bên buộc miệng: “Coi cải lương mà nghe “văn chương” không cũng đủ đồng tiền!”.

Những bài ca như vậy, đến nay đã hơn bốn mươi năm mà vẫn còn có người thuộc lòng và thường hát.
Xã hội càng phát triển thì tầm thưởng thức nghệ thuật của khán giả cũng có sự đòi hỏi cao hơn, nếu các tác giả thời nay không chịu nắm bắt điều nầy thì khó thành công; ngược lại, vô hình trung coi thường khán giả và tất nhiên sẽ bị khán giả quay lưng!

Sau năm 1975, nhất là các thập niên gần đây cải lương bị mai một dần, biểu hiện dễ thấy nhất là cảnh khán giả chen nhau mua vé ngày càng xa lạ. Tại sao vậy? Có người đổ cho khách quan với lý do chỉ vì băng đĩa quá tiện lợi và rẻ tiền nên người ta không đến rạp nữa.

Nói như vậy thì có phần thiếu thuyết phục và có ý bênh vực cho môn nghệ thuật trên đường suy tàn. Hỏi lại, dù không đến rạp, ở nhà họ vẫn coi cải lương trên tivi? Câu trả lời rất sượng sùng là… rất ít người coi! (mà người coi là những lứa tuổi già nua còn sót lại).

Tại sao thế? Như đã phân tích ở trên, cải lương lúc trước được ưa chuông là nhờ ba yếu tố: Diễn viên thiện nghệ, soạn giả tài ba và kịch bản xuất sắc.

Cải lương ngày nay, với nghệ sĩ, có người cũng có huy chương vàng nầy nọ, nhưng lối diễn và giọng ca chưa làm người xem vừa ý. Ví dụ như một nữ nghệ sĩ quá “điệu”, làm duyên làm dáng thái quá, khiến người coi phải “mắc cở giùm”; hay có một nam nghệ sĩ giọng ca eo éo như con gái, diễn xuất với chân tay cứng ngắt, diễn như vậy làm sao tồn tại với tầng lớp khán giả có tầm mức thưởng thức như hiện nay? Mới hay, huy chương là một đường, còn ca diễn đi vào lòng người mới là đích thực.

Về soạn giả và kịch bản (thường vốn đi đôi) thì rõ là một vấn đề đã bàn nhiều, song vở tuồng để lại trong lòng công chúng thì không đáng kể!

Điều cần nói thêm là, người xem cải lương ngày nay rất bực mình về câu vọng cổ đã bị soạn giả phá đi nét truyền thống, nhào nắn thành dị hình dị dạng: Ca sĩ phải nổi gân cổ “nuốt” hơn một trăm chữ trước khi “xuống hò” (câu 1). Đó là sự chế biến lập dị, làm người ca mệt, mà người nghe/xem cũng “mệt”, ngao ngán, chán chường! Các soạn giả ấy đã cố tình “làm cho lạ”, nhưng đã vô tình làm cho bản vọng cổ hết… “muồi”, vốn là sở trường của cổ nhạc.

Cải lương càng ngày càng vắng khách, kể cả những người lớn tuổi ở quê, vốn là thành phần “mê” cải lương nhất, giờ họ cũng lơ là.

Trên đây là những cảm nhận từ hàng ghế khán giả hơn là người trong nghề, vì vậy sự chủ quan sẽ không tránh khỏi. Thế nhưng, với ý thức dân tộc về một loại hình nghệ thuật – cải lương – bài viết này như tiếng lòng.

Theo: ( Kha Tiệm Ly  Ấp Bắc)

Nghệ sĩ Kim Ngân đầu tư 800 triệu đồng tái dựng vở cải lương kinh điển dù biết tiền bán vé không đủ bù vốn.

Sáng 6/4, tại TP HCM, đạo diễn – Nghệ sĩ Ưu tú Hoa Hạ và nghệ sĩ Kim Ngân – con gái cố nghệ sĩ Kim Ngọc – ra mắt dự án tái dựng vở Thái hậu Dương Vân Nga, công diễn ngày 6 và 13/5 tại nhà hát Bến Thành, quận 1. Vở mới có sự tham gia của nghệ sĩ Phượng Loan, Lê Tứ, Chí Linh, Kim Ngân, Hồng Tơ, Đại Nghĩa, Quỳnh Hương, Điền Trung, Thanh Thảo, Gia Bảo… cùng hai ca sĩ Phương Thanh và Quốc Đại. Dự án nhằm kỷ niệm 100 năm ra đời của bộ môn cải lương.

Nghệ sĩ Kim Ngân là con gái của cố nghệ sĩ Kim Ngọc và là chị của diễn viên Hiều Hiền. Chị từng theo mẹ diễn tấu hài, rồi được bà gửi sang đoàn ca múa nhạc Hương Miền Nam học nghề. Sau này lập gia đình, Kim Ngân chuyển sang kinh doanh, ít biểu diễn. Gần đây, chị trở lại làng sân khấu và ấp ủ tái dựng các vở cải lương kinh điển. Ý tưởng được đạo diễn Hoa Hạ ủng hộ nhiệt tình. Cả hai bắt tay cùng làm vở Thái hậu Dương Vân Nga với tổng kinh phí là 800 triệu đồng. Hoa Hạ chia sẻ nếu bán hết số vé ở hai đêm tại nhà hát, tiền thu tối đa cũng chỉ 600 triệu đồng. “Dù cầm chắc lỗ vốn, chúng tôi vẫn muốn dùng tiền túi thay vì xin tài trợ, bởi khát khao phục dựng một tác phẩm xưa”, đạo diễn bày tỏ.

Nghệ sĩ Kim Ngân trong tạo hình Thái hậu Dương Vân Nga. 

Đạo diễn từng nghiên cứu vở của NSND Bạch Tuyết và NSND Ngọc Giàu. Chị đánh giá cả hai diễn quá hay, vì vậy, lặp lại thành công của các cây đa cây đề là điều không thể. Bản dựng mới sẽ xoáy sâu vào chi tiết các trung thần đau đáu về việc ngôi báu và long bào của Đinh Tiên Hoàng được trao lại cho Lê Hoàn. Đạo diễn đặt niềm tin vào Đại Nghĩa và Xuân Trang – hai diễn viên đóng vai trung thần – cùng hai nghệ sĩ đóng vai thái hậu vì họ có lối ca diễn chân phương, mộc mạc. Nghệ sĩ Ưu tú Phượng Loan – Lê Tứ sẽ diễn vai Thái hậu Dương Vân Nga – tướng quân Lê Hoàn ở màn một, màn hai. Nghệ sĩ Kim Ngân và Chí Linh sẽ diễn hai nhân vật này ở màn ba, màn bốn. Hoa Hạ cho biết không áp lực khi dựng lại vở kinh điển vì sẽ thực hiện một phiên bản mới, khác với các bản cũ của cố Nghệ sĩ Ưu tú Thanh Nga, Nghệ sĩ Nhân dân Bạch Tuyết…

Đạo diễn Hoa Hạ chia sẻ ở sự kiện.

Trang phục chương trình do nghệ sĩ Công Minh thực hiện với các thiết kế thêu tay và vẽ thay vì chất liệu kim sa như các vở trước. Âm nhạc do nhạc sĩ Thái An đảm nhận. Vở được bán với giá vé từ 300 nghìn đến một triệu đồng. Êkíp còn dành 250 ghế trên lầu với mức giá trên 100 nghìn đồng cho khán giả là học sinh, sinh viên. Trước việc mời Phương Thanh diễn dù giọng ca này từng gây tranh cãi khi hát cải lương, đạo diễn cho biết trong các vở trước như Kim Vân Kiều, Chiếc áo thiên nga, Phương Thanh tạo hiệu ứng khán giả tốt, được vỗ tay nhiều lần khi xuất hiện. Chị kỳ vọng Phương Thanh và Quốc Đại là nhân tố tạo thêm nét mới cho tác phẩm. Cả hai đóng vai phụ.

NSND Bạch Tuyết diễn lại vở Thái Hậu Dương Vân Nga

https://www.youtube.com/watch?v=DLpfFKogs60

Vở Thái hậu Dương Vân Nga ra mắt năm 1977 tại đoàn cải lương Thanh Minh -Thanh Nga (tác giả Hoa Phượng – Chi Lăng – Hoàng Việt – Thể Hà Vân, phỏng theo kịch bản chèo của Trúc Đường, đạo diễn Chi Lăng). Vở diễn kể lại giai đoạn sau khi Đinh Tiên Hoàng qua đời, Thái hậu Dương Vân Nga nắm quyền nhiếp chính, rồi trao lại long bào cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn. Ông lên ngôi, lấy hiệu là Lê Đại Hành, lập nên nhà Tiền Lê, đánh tan quân Tống.

Thái hậu Dương Vân Nga là vai diễn cuối của cố NSƯT Thanh Nga. Sau khi bà qua đời năm 1978, nghệ sĩ Kim Hương diễn thay vai này trong đoàn Thanh Minh – Thanh Nga. Sau đó, các nghệ sĩ như Bạch Tuyết, Ngọc Giàu… tiếp tục đảm nhận nhân vật.

Nguồn: Tam Kỳ/Vnexpress

 Công tác đào tạo nghệ nhân kế cận và truyền dạy Hát Xoan trong cộng đồng là nhiệm vụ quan trọng được ưu tiên hàng đầu trong Đề án bảo tồn Hát Xoan giai đoạn 2013 – 2020 và Kế hoạch bảo tồn và phát huy di sản Hát Xoan hằng năm. Đây cũng là yếu tố có tính quyết định đến sự bền vững cho việc bảo tồn lâu dài của di sản Hát Xoan, phát huy vai trò của các nghệ nhân cao tuổi đào tạo các nghệ nhân trẻ. Xác định được tầm quan trọng đó, những năm qua, các phường Xoan gốc luôn duy trì các lớp học hát Xoan với  4 – 5 thế hệ, từ các học sinh  6 – 7 tuổi  đến nghệ nhân cao niên 80 – 90 tuổi. Tại các lớp truyền dạy, các thế hệ đào, kép đã cùng nhau trao truyền kỹ năng trình bày các lời ca, điệu múa nhằm khơi dậy niềm đam mê của mỗi thế hệ đối với Hát Xoan.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch và các thành viên phường Xoan An Thái biểu diễn Hát Xoan tại đình Hùng Lô